ГӀалгӀай къаман истори довзийташ
Хамченаькъан Султана книжках баьннача пайдах
Укх деношка 25 шу дизад хьехархочун, къаман юкъарча вахаре хьинаре дакъа лоацаш хиннача Хамченаькъан Ахьмада Султана «ГӀалгӀай къаман истореца ювзаенна ханаш» яха книжка арадаьнна. Сона дагадоагӀа, Нохч-ГӀалгӀай республика йолча хана, цу тайпара дукха сома доаца, бакъда ший лоархӀамга диллача чӀоагӀа эшаш дола книжка оттадаьдар нохчий халкъа йоазонхочо АйдамировгӀар Абузара. Из накъадоалар историкашта, Ӏилманхошта, хьехархошта, ишколашка багӀача дешархошта а лакхара дешар дешача студенташта а. ХӀаьта а гӀалгӀай истори сел дика а дизза а гойтадацар цу тӀа. Цу хьакъехьа аз лаьрххӀа каьхат яздаьдар цу шерашка Абузарага. Со малав ховш, йоазонхой гуллуча вӀашагӀдеттаденна довзаш, дар тхо.
Цу тӀа аз белгалъяьхаяр книжканна юкъе ца хьош цо йита белггалара моттигаш. Цхьа мугӀарера моттигаш а йоацаш, гӀалгӀашта лоархӀаме моттигаш яр уж. Цхьацца гӀалгӀай къамах бола Социалистически Къахьегама Турпалаш вӀалла хьоаха а баьбацар цу тӀа. Айса мел яздаьр тахан дага а дагӀац, дукха ха ма йий из хинна — ткъаь итт шу совгӀа зама.
Иштта чулоацам а болаш, духхьала гӀалгӀашта белгала долча таьрахьий кӀийлен тӀа оттабаь ба Ахьмада Султана болх. Цунна дешхьалхе язъеш, автора аьннад: «Балхаца гӀулакха вай республикерча юкъарча дешара учрежденешка хила везаш хул со, эхь-эзделца бувзабенна кхетам мишта лу хьожаш; ГӀР Президента 27.01.94 ш. «ГӀалгӀай къаман гӀулакх, культура, эздел дийнадара» хьакъехьара Указ кхоачаш мишта ду тохкаш; цу хана сона гу, вай дешархошта меттел, дуккхача хьехархошта а шоай мехка, республикан истори во ховш хилар. Шоай истореца ювзаенна тӀехьале дика йовзаш бац дукхагӀбола бахархой а.
ГӀалгӀай Республика Ӏилмо техка оттадаь истори долаш яц, цудухьа цхьан юкъа дола гӀо-новкъостал хилийта дагахьа, гӀалгӀай истореца ювзаеннача моттигий керттера таьрахьаш дӀаязде лаьрхӀад аз. Со профессиональни историк вац (дуккхача шерашка мохк тахкара болх беш хьавоагӀе а), цудухьа шеко йолча моттигашца дувзаденна таьрахьаш юкъе ца доаладеш дитад аз...» Ший дешхьалхе автора чакхйоаккх, исторически Ӏилмай кандидат хиннача МутаӀаланаькъан Хьажбикара Тимурлана цо даьча новкъосталах баркал оалаш.
Эггара хьалха книжка тӀа хьоахаяь моттиг я, гӀалгӀай къаман вахаре вай зама кхоллаялале цхьа бӀа шу хьалха хинна хӀама дувцаш, эггара тӀехьара цун таьрахь дувзаденнад 1996-ча шерца. Вешта аьлча, 21 бӀаьшере хиллал ха-зама чулоацаш да 40 оагӀонах латташ дола Султана оттадаь книжка. Бакъда из деша, ший цӀагӀа леладе безам мел барашка дӀакхаьчад аьнна хеталуц сона, хӀана аьлча цун дукхал пхе эзарга кхоачаш мара хиннаяц.
МалагӀа моттигаш я цу тӀа дукхагӀа хьехаераш? Керттерча даькъе цо довзийт мехкаца, юрташца хинна хувцамаш, тӀемаш, къаман гӀорбаьнна хинна политикаш, культуран а литературан а болхлой, иштта кхы дӀахо а. Сона мо дуккхача наха из накъадаьнна хургда аьнна хет сона, Ӏилман балхаш кхоллаш; вузашка, ишколашка цхьацца йоазош деш, къаман дӀадахар довзаш а Ӏомадеш а.
