Лазар цаӏ – хьехамаш итт
Хӏара лора ший да дарба
Къоаналгахьа лестача, дегӏо хьалха мо ладувгӏа тигац, цкъа ког лазабоал, тӏаккха корта лазабоал, цул тӏехьагӏа дего лерттӏа болх биц, массагӏа да уж. Хӏара дийнахьа лорашка иха а мича варгва, къавелча шера керте цкъа лорашка водаш, цӏагӏа вагӏар гӏойле йолаш да. Цхьайолча хана ца вахача ӏе-м луц. Дика лораш хилча вай мехка дукха, мишта гӏоргвац хьо? Къавеннача сона моцагӏа денз дукха бовзаш хиннаб уж. Аз сий деш хиннаб даим ӏоахашканаькъан ӏалаудин, цул дикагӏа хирург гӏалгӏай мехка хиннавац, вайзав цӏийоацара дарба деш хинна Куштанаькъан Ахьмад, кхы а дукха ба уж-м, шоай къаман накъабаьнна нах. Цар деш долча дарбаех дукха дийцад вай мехка, лоамашкара ӏоволавенна Селий мехка ӏокхаччалца. Хӏаране ший дарба хулар цар, лазар цаӏ дале а. Царех массарех пайда а боалар унахочоа.
Цӏаккха мерий бухь цӏийлуш хиннавац со. Къавелча из а тӏакхийтар. Ер ма дий аьнна бахьан доацаш, цӏийдар хьекхача санна бар са мерий бухьиг. Хӏанз фу де деза? Наха фу оал хьажа ма везий. Цхьанне аьлар:
- Витаминаш тоъаш яц.
Шоллагӏчо яхачох:
- Шелал кхетийтай.
Кхоалагӏбараш геттара шекбаьнна бар, сона кӏури хиннад мотташ. Из дисадар къавеннача дийнахьа сох кхетанза, вай заман чухьа кагийча наха а хул оалаш хезадац сона из лазар. Воккхача сага мичахьара доагӏаргда из? Лоацца аьлча, со-се а шеквоаккхаш дар са меража хьал. Кхыметтел Некрасова «Мороз, Красный нос» яха йоазув а дагадохийтар сона цу деноша. Цаӏ мара никъ бисацар сона – лорашта тӏавахар. Хоастам ба Далла, царех моллагӏа кийча ва хьона гӏо де.
ӏан дийнахьа ше балха волча юртара воагӏа цӏихеза лор, вай заман депутат Аласханаькъан Мухьмад кхийтар сох. «Занг», аьнна, юхасецар сона юхе из чувагӏа йоккха машин.
- Цӏавоагӏий хьо? – хьакхайкар из, иккаш тӏа йоахкача калошкий хотта дӏабоаккхаш воаллача сога. Хотта сиха ма гулбой юрта лелача сага.
- Воагӏа, даьра. Дала сий долда хьа, со дагавийха а сеца а, - аьлар аз. Юртарча наха дукха дувцаш хезадар сона цох, накъавоалш ва, яхаш. Цудухьа из моттиг сайна нийсъенна гӏадваха, цунга хатта лаьрхӏар аз сай меража гӏулакх.
- Хьо лор ма вий, укх са меража хьеха дарба дац хьа? Бухьиг цӏийбенна лел-кх со, - аьлар аз.
Хьалхашка вагӏа лор юхавийрзар согахьа:
- Фу даьд хьа цунна?
- Даьра, хац сона укхунна фу даьд, Даьла гӏод хьаьрчадеце, - аьлар аз.
Кӏирвенна са меража бӏара а хьежа, лора аьлар:
- Хӏама де дезац хьона, лорий цӏенача спиртал ӏетташ, боамби хьекха мара.
Дукха ха ялале, доладир аз сайна хьийха дарба. Гӏойле хилар… Цхьан юкъа. Бакъда лазар дӏадоалаш дацар цӏенденна. Цкъарчоа-м, цхьаннахьа ца водаш, цӏагӏа ӏе лаьрхӏадар аз; къоаналла хургда ер, цунна дарба деш лораш хӏанз а гуча мича баьннаб, аьнна. Амма дего витанзар, гаьна боацаш дукха дика лораш хилча, мишта ӏергва царна тӏа ца водаш? Тетта вахар со цӏека дарбаш деш йолча Мамилганаькъан лор йолча, из а наха могаеш, ший болх дика ховш, дуккхача наха дарбаш даь, уж берзабаь саг яр. Юха а хаьттар сога:
- Фу даьд хьа цунна?
Са цунга ала хӏама хиланзар, баламаш озар мара. Дикка хьежа, техка, юххера лора аьлар:
- Цинкови мазах фурацилин а эйийя, из хьекха; спиртаца чов цӏенъе ди юккъа.
Из дарба а доладир аз, хьем боацаш. Лора дешага сатувсаш, цох гӏойле хиларга хьежаш ма хулий унахо. Къавелча-м геттара теша безам хул дарбанче аьннача хӏамах. Юха а гӏойле хилар, амма верзанзар, цӏенденна дӏадаланзар. Мерий бухь, цхьа юкъ яьлча, юха а цӏе шаькъа хьекхача санна хилар. Хӏанз мала волча гӏоргва? Цу хана дийна вар тамашийна дика саг, балха говзанча ӏоахашканаькъан ӏалаудин. Фухха хуле а, из волча ваха лаьрхӏар аз. Сай гӏовтал, чокхий дийха, устагӏан кхаькхах яь дарза кий тилла, догӏа делхаш яр вайна ара, вахар со мехка лор аьнна цӏи йоаккхаш вола саг волча. Къавенна со вовзаш волча цо, «ак» ца оалаш, тӏаийцар со. Дӏабийцар аз сай бала. Вожаш санна юххе тӏа а вена, хьежар ӏалаудин са «фо чуувзаргага». Велавенна, кулг лостадир лора:
- Хӏама де дезац хьона, зелёнка хьакха мара.
Хӏахьий, хӏанз мишта хургва со, меража баьццара басар даь, араваьлча. Цкъа цӏе, тӏаккха баьццара – адамийчарна тара маца хургья ер, аьнна, хийтар сона. Де хӏама дацар, зелёнка хьакха езаш дар мерий бухьига чухьнахьа. Дикагӏа хила волавелар. Бакъда хьалха мо, цхьа юкъ яьлча, чухьежача кизго вас йора, цӏе комар ӏотӏаежача санна дар шин бӏарга юкъе ягӏача дегӏа маьжен куц. Ер-м вӏаштехьа дац, аьнна, хийтар сона. Даьра, гӏоргва со укх наькъа Куштанаькъан Ахьмад волча. Онколога а дика тӏаийцар со. Дӏадийцар аз айса даь дарбаш, меражах хьийкха хӏамаш…
- Котама чиш хьакха-м аьннадацар хьога цар? – аьлар Ахьмада, геттара цӏенхашта юхь а яь. –Хӏама де дезац хьона, генарий даьтта дӏахьакха мара. Цӏел дӏаяргья хьона.
Из-м геттара атта дарба ма хиннадий, генарий даьтта доацаш фусам наггахьа а мича хургья, аьнна, хийтар сона. Хьийкхар къоаночо генарий даьтта меражах. Цӏел дӏайоалар, юха хьатӏайоалар.
Хӏанз со гӏоргва меража дарбаш деш йола Коазой лор йолча, из республикан гӏоръяьнна лор а я, цо гӏо дергда воккхача сага, аьнна, соцадир аз. Республикан дарбанчен коа яр цо къахьега отделени, къаьсттача цӏагӏа. Цига ӏо а бийша, дарба де йиш йолаш бар вай мехкахой. Воккхача сага сий деш, вайнаьха эздел гойтар лора. Тӏаккха аьлар:
- Операци е еза.
- Е езе ергья вай, со кхы йоӏах бӏаргтоха ваха везаш а вац хӏанзчул тӏехьагӏа. Мераж ийрчайоале а, хӏама дергдац. Ваха йисар а дукха ха яц,- аьлар аз. Ди белгал а даь, мераж эттӏаяйта юхаваха везаш дар гӏулакх. Шозлагӏа со тӏавахача, лора уйла хувцаеннаяр:
- Ергьяц вай операци, маьхий а теха, дарба дергда вай, - аьлар цо.
Из дарба а дизза чакхдаьккхар аз. Даьла раьза хилва цу лора а, цул хьалхагӏа со тӏаихачарна а. Оалаш ма хиллара: «Бетташ-бетташ кхера а баттӏ». Царех хӏаране ший дакъа юкъедихьар, са меража дарба деш. Дукха ха я со вийрза а из лазар сона дицденна а. Цхьаькха а хезад сона вай къаман юкъе оалаш: «Цхьа корта дика ба, шиъ кхы а дикагӏа ба». Хьаькъал долча нахаца дагавалар зене дац, массане хьаькъал цхьана вӏашагӏкхийтача цох боккха толам хул. Хӏаьта а, лораш итт вале а, дарба цаӏ хилча дика хетаргдар.
