Каст-каста цига Ӏочуяьле, каьхата вахаре ха йоаккхаш йола уж еш аз. Сона-м шаьра йовзаш ма йий уж, цхьа дош тувла ца долийташ, хӀаьта а, шийна хьамсара долча хӀаманга кховда чам хул-кх массахана. Цхьа мугӀ бешаш, тӀаккха бӀаргаш дӀакъайле, айса цу тӀа яздаьр сайна духьалдоаладеш ягӀаш, ха йоаккх аз. Хоза хул сона дег чу… Духьалъотт цӀенача безамах, сийрдача деноех йиза хинна ханаш. Шун сатем боабаь хила мег аз хӀанз, дувца гӀертар аьнна ца йоалаш, бакъда дикка хьежача шух хӀаране а хургья-кх цун бочалах дийца ца валлал йола, геттара лакхеяьха хоастае ловш йола, нахаца екъа безам бола беркате уйлаш. Аз-м дукха йоадаяьй уж хьулаяь…

Ткъамалъяьхача, цхьанне цхьа гӀожа дош кхесса, човхам бар кхерар со-м царна! Аз ловргдацар из. Вайх хӀаране вахаре лоархӀаме моттиг дӀалоацаш, саг ва хьехархо яхар! Цхьавола хьехархо бокъонца вола шоллагӀа да, нана хиле дӀаотт, ше сийрдача новкъа боахарашта. Деша дагӀача хана, цӀагӀа йоаккхачул дукхагӀа ха хьехархошца йоаккхаш хул вай. Алал, шух хӀаране вахаре хиннавеций цхьаккха а хӀаманца цун мах баь варгвоаца хьехархо- дега доттагӀа?!. Хила йиш-м яц воацаш! Иштта вола хьехархо арахьа кхийтача, деррига дуне сийрдадаьлча санна хеталора. БӀаргаш лешош дӀайихьар аз-м, дийша а яьнна, цунцара Ӏадика ювца ха. Вешта, Ӏадика ювцар аьлча-м сов нийса ца хила а мег, цу беркатеча кхуврчацара, вахара сийдола оагӀонаш сайна йовзийтача сагаца Ӏадика ювца лаьрхӀа яцар, юха тӀайоагӀаргйолаш чӀоагӀо яь мара. Бакъда, хӀаране вахар Дала оттадаьча хӀаман тӀехьа дӀадода. Дикка ха яьлар, тхо ца гуш. Ший бахьанаш дар цу гӀулакха.

Цунцарча саготоно дог матаракхувлаш лелача аз, цкъа дӀахайна, гуйран ди боадонгахьа лестача, дӀа-хьа хьежача массадолча корашка гуш цхьа дега йӀовхал лу сердал йоагача сайран, сай дега уйлаш ӀотӀайоахкаш каьхат яздир цунга: «Са хьамсара хьехархо, ма дукха лийхад аз хьа адрес, ер каьхат хьога язде. Тахан сайна ер корадаь чӀоагӀа дега тоам хинна я со! Хьона хар деза сона, са дего цӀаккха а йицъяьяц хьо! Вай наькъаш дӀа-хьа къаьстача хана денз, хьоца вӀашагӀкхета ловш яьхай со. Гуйран хьалхарча бетта хьалхарча дийнахьа, эггара хозагӀа долча зизай кӀорап беделла, хьо йолча чуяла ловра сона. Хьона чӀоагӀа дукха дезар хьармакхаш…

Ма чӀоагӀа доал дора Ӏа царна бера санна, дагадоагӀа сона! Каст-каста духьалкхувл аз сайна хьа урокаш… Зизайх йизза латтача кабинете хьачуйяьле, безаме йистхулаш, массанена бӀарахьожар хьо. Къаьстта хоза хулар Ӏан хана… Ара лай чоалпингаш легаш, шелал латтача хана, хьа кабинете йӀайха, чуваха дог ца доагӀаш, цӀагӀа санна безаме хулар. Хьоцара хьалхара урок йицлац сона. Юхатесса доккха боалий беса шовлакх долаш, йӀаьха сигала беса коч ювхаш, елакъежаш хьачуяьлар хьо классе. Машара урок я таханаръяр, аьлар Ӏа; сага хой машарах дувцаш йола байт, аьнна. Цхьаннахьа айса йийша, машара хетаяь байт ювца безам болаш, кулг айдир аз. Цу дийнахьа чӀоагӀо йир аз, эггара хьалхарча парта тӀа мара хьа урокаш тӀа Ӏо ца хувша. Цу дийнахьа кхетадир са бера сакхетамо, хьо цхьа моллагӀа хьехархо йоацилга. Ма чӀоагӀа хоза хетар сона, сай наьнага хьо ювцаш! Тахан аз кхетаду мел низ Ӏобиллар Ӏа, тхона нийса никъ харжа гӀо деш, хозагӀчунга кхоачаде гӀерташ. Ала лов, цхьа моллагӀча сага аьттув боалаш хӀама дац из. Хьалхара хьехархо дуккхача шерашка ваха вус бера дег чу, са вахаре эггара лоархӀамегӀа болча нахах йолаш, яха йисай хьо са уйлашка.

ДагадоагӀа сона, лилинг яха зиза хоза хетар хьона. ГуржегӀа водача даьга дехар даь, цигара цу хозача зизай га яйтар аз хьона. Вай цхьана дӀаегӀар из, хьа кабинета корашта юхе. ШоллагӀча шера йизза техача зизаша гӀаддигар хьа дог, корах арахьежаш, хьестар Ӏа уж, кабинет хьалйизар цар хозача хьажах. Ӏа дӀакхухьаш хинна классера сахьаташ-м, цхьанне а дицде йиш йолаш дацар. ХӀаране дог даста гӀерташ, хӀаране уйлаш йовзаш, чакхйоалар хьо. Ший дезалах чӀоагӀа дог лазача нанас санна, хьехар дора Ӏа тхона, эздийдараш хьалхадоахаш. БӀарахьежача ховра хьона-м, тха дегаша фу йоах…

Цудухьа ях аз, хьо цхьа тамашийна беркате, йиц ца яллал хьехархо яр! Цамогаш хинна, балха ца йоагӀаш, йисар хьо цхьан дийнахьа. Сайран хьо йолча даьхкар тхо. Тхо доагӀаргдолгах сакхувш хинна хьо, дегӀаца йӀовхал йолаш хье могаш йоаццашехь, тхона кексаш еш лаьттаяр. Эллинхой мехкара денача боккъал башха долча кофеца Ӏа яь боамби санна кӀаьда йола кексаш юаш, даьгӀар вай хьа, «къарс-къарс» лелхаш, дахча доагача товгӀанна хьалхашка, безаме къамаьлаш дувцаш. Ӏажийи костагӀаи хьаж латтар хьа цӀагӀа, сомий чам бетталу йӀайха кексаш хьатӀакхухьар Ӏа тхона. Тхо бӀаргадайча, лазар мича дахар ца ховш дӀадаьлар, яхаш, елар хьо…

Мишта дицде йиш я уж тайпара денош?! Ма иразе хургьяр со, сона безача нахах цхьанне мукъагӀа хьо санна йола хьехархо хилча! Бера хана цхьаннахьара дийша дагадоагӀа ер дешаш: «Хьехархо, ма дукха беза, ма дукха низ беза наьха дегашта хье дагаахийта, хьайх тешийта, хье везийта!» Хьона доагӀаш да-кх уж дешаш, са хьамсара хьехархо! Ма дукха йӀовхал, безам, терко йийкъар Ӏа тхоца, кӀаьдъялар ца ходолийташ! Хьо санна бараш бицбергбац, хьо мо барашта хетаергья байташ, поэмаш! Сох бехк ма баккхалахь, укх дӀаьхача каьхатаца аз хье кӀаьдъяьяле. Са дег чу-м кхы а дукха дисад! Из цӀаькха яздеча каьхата тӀа хургда.