Навечно в памяти народной
ХIанзчул 80 шу хьалха, ше чугIортарах дехкевоаккхаш, МагIалбикера юхалаьллар вай бIухоша фашист
Ровно 80 лет назад ингушский город нефтяников Малгобек был освобожден от немецко-фашистских захватчиков. Практически полностью разрушенный гитлеровцами, но так и не сдавшийся, он стойко продолжал отчаянное сопротивление врагу на своем последнем не павшем рубеже в районе кирпичного завода, прикрывая собой Грозный, Махачкалу и Баку. Легендарная Малгобекская оборонительная операция Северной группы войск Закавказского фронта, развернувшаяся 1 сентября 1942 года, стала триумфом единения Красной армии и местного населения, сорвав планы вермахта по захвату кавказской нефти. 120 тысяч защитников Малгобека шагнули в бессмертие на сопках Терского хребта, ценой собственной жизни остановив гитлеровскую армаду. Их подвиг получил заслуженную оценку лишь много лет спустя. 8 октября 2007 года Указом Президента России № 1344 Малгобеку было присвоено почетное звание Российской Федерации «Город воинской славы».
1942-ча шера гуйран хьалхарча бетта дIадоладенна из дов, кIур хинна, дукха лаьттар. Духьалъэттача 120 эзар бIухочо фашиста лар хоадайир Кавказера.2007-ча шера Россе президента соцам бир, МагIалбика «ТIема сийлен шахьар» яха цIи яла. 1942-ча шера ахкан тIехьара бутт чакхбоалаш, лира тIом хилар Кизляра, Гунделена гаьна боацаш.
Кавказа мехкдаьттан районаш дIаяха дагахьа, эггара хьалхарча аргIагIа Шолжа-ГIаланна, Махачкалайна, Бакуна тоха лаьрхIа вар фашист. Буро тIагIолла Тбилисе чувала гIертар из тIаккха. Моздаке, Прохладни яхача шахьарашта юкъе дIаболабелар тIом. Из дар гуйран хьалхарча бетта хьалхара ди. Тирк, Малка, Баксан яхача хишта уллув гIолла эскар Iооттаде, фашиста кхы дIахо дIаваха могаргдоацаш, аьнна, амар деннадар лакхера.
Беррига из бутт, Моздаке тIом латташ, дIабахар. Шолжа-ГIалеи Бурои йолчахьа долха наькъаш дийхка латтача бIухошта духьала 150 гаргга танк, 300 фецара кема моастагIчо чухецаш, денош хулар. Бакъда, низа дуккха чIоагIагIа хинна фашист ше цецвувлаш, духьала латтар советски бIухой.
Иззал чIоагIа чугIийртача немцечун Тирка юхера цхьа йоккха йоаца моттиг дIалаца мара аьттув баланзар. Кавказера духьале сов чIоагIа хиларах, кхоачашхиланзар фашисто Сталинград дIаяккха аьнна вIашагI мел деллар. Мехкдаьтта моттигаш каралаьца, дика шоай танкаш, фецара кемаш дузадаь, цига гIолла Сталинграде дIачукхача гIийртача Гитлер яхача бIехача хIаман арми лийрхIар кхоачаш ца хулаш йисар. Къаьстта цох лаьца дукха яздаьд тIема истори дувцача книжкаш тIа. Вай къаман цIихезача йоазанхочо Боканаькъан Хаме Ахьмада, МагIалбикера тIема музей йиллача Чербажанаькъан Башираца, советски хана дехар даьдар, МагIалбика из еза цIи луялара, аьнна.
Бакъда, цу хана цу хIаманга ладувгIа безам бараш, из кхетадергдараш боккхача хьакимашта юкъе корабинзар. Вай бIухой даггара фашист вохавеш латтача шерашка, цхьаккха бехк боаца къам мехках даьккхар къизача Сталина. Шоай Даьхенах хьегаш, хIара денна цунга сатувсаш, бийлха гIалгIай дIаьхача 13 шера хийрача, шийлача мехка лийнна мара цIенах кхетанзар. Из духхьал гIалгIай къаманна тIадена во хинна Iацар.
Йоккхача Советски Союза тайп-тайпарча къамех бола нах бецарий цхьан цIен нах санна моастагIчунгара лаьтташ хьадоахаш лаьттараш!? Кхерамо боха ца беш, духьала лаьттар селий, балкхарой, черсий, гуржий, эрмалой, гIажарий, эрсий, украинцаш, белорусаш, иштта дIахо мел дола къамаш а.
Кавказе фашисто оттадаьча туржаIа юкъе цIихеза хилар МагIалбике лаьтта тIом. Ший аьттув баларах дог тийша, Эльбруса бухье байракх егIа дог айденна кхийстача фашиста Ставрополе, Армавире, Майкопе, Краснодаре, Элисте, Моздаке цо оттадаьр юхадекхаш, бар вай бIухой. «Лар хоадае моастагIчун» яхача махьарца, шийна цаметтар гойтар цар Гитлера эскара. 1942-ча шера «Грозненски болхло» яхача газета тIа Павленко Пётр яхача советски йоазанхочо «Газават» яха статья язйир. МоастагIа гаргагIертача хана, гIалгIай мехка лаьттачох язду цо цу тIа: «ГIалгIай къамо гIоазот кхайкадаьд — герз бедолла мел могар, Гитлера бIухой боабе аравоалаш ва.
Цу къаман денал долча къонгаша дерригача къаман юкъе кхайкадаьд из! Са ца кходеш, фашиста наькъаш теда лаьрхIа ба уж. — ГIалгIай, герз бедолла яха цIогIа, цхьан юртара кхыча юрта кхоачаш, дIадахар. Дегагара дегага кхоачаш, дIабахар из мухь. Ураайттар берашха бараш а тIехьа. Фашистах лата лаьрхIа бар, уж са ца кходеш».
«Даьхен турпал» яхача газетага гIолла кхайкарал деш бар къоаной — Кавказера вежарий: гIалгIай, нохчий, черсий, балкхарой, аьдагIой, гIалмакхаш, хIирий, черсий! Шуга кхайкарал дераш ба гIалгIай, нохчий, черсий, балкхарой къоаной. Тахан тIавоагIача Гитлеро вайна тIадахьа Iазап тхона тхоай бIаргашца дика дайна, довзаш да. Вай мишта могийтаргда цу бIехача уркашта вай къоаной, бераш боабар, кхалнаьха сий доадар, лаьтташ дIалувцар?!
Из IодоагIа хий юхадерзаргдоацаш мо мара, фашиста бIеха уйлаш, Iаьржа морх хинна, вай Кавказа лоамашта лакхе оттаргьяц! Гитлер яхача бIехача адама вай хIаман доал дергда аьлча бакъдац! Даьла низаца вай духьалъоттаргда из вохаве. Дуккха дайнача тхога, къоаношка ла а дийгIе, гIовтта дерригаш! ЦаI санна гIовтта дезаш йола ха кхаьчай вайга массанега! Кавказо кхедаь майра къонахий! Гитлера уркай кулгех вай наьха цIий доал. Цар цIий Iодахийтарца цIадахьаргда вай воай хIама! Кавказера къамаш массе шерашка барт, безам болаш хьадаьхкад. Тахан кхы а гаргагIа хила деза вай воайла. Топ бе лаца низ мел бар, зIамига ва аьнна цIагIа ца Iеш, аравала! Ишттача наькъаца мара йоаккхалургьяц вайга котало!".
Немцечун наькъаш теда 28 партизаний отряд вIашагIъеллар МагIалбикерча наха. Мехкдаьттан еррига бурув теха латта моттигаш вIашагIъяьхар цар, бIехача фашиста цу Iаьржача дошох цхьа тIадам ца кхачийта. МагIалбика гонахьа мел ядача юрташкара адам арадаьлар, Алханчуртски доазон дIатIабода никъ чIоагIа дIакъовлаш, цу гIулакха лакха пенаш дотташ. Ди-бийса ца къовсаш, къахьегаш баьхкар нах, чухьийлхача моастагIчо боабар ца кхераш.
МагIалбико яь духьале Гитлера эпсараша, тIехьагIа тIема истори дувцаш, цецбувлаш дагалийцай. Цигга вехар моастагI ше яьча чIоагIонах! Цигга хайра бIехача хIамашта шоашта хетар чакхдаргдоацилга! Мел дукха ха дIаяхарах, дегашкара дIабала йиш яц уж нах. Майра дегаш хиннача къонгаша, кхерамга каг ца байташ, Даьла низаца, цун къахетамца котало яьккхар! Вай дегашка яхаргья цар боча цIераш! ТIехьено тIехьенга дувцаш, дахаргдола доккха истори да из.
