Могашал лораяра йола дарбанчешка цу хана тоъаш бацар лакха говзал йола лораш. Вайцига а иштта кхыдолча мехкашка а доккхал де йиш йолаш, лаьрххӀа йола техника, кхыдола гӀирсаш дацар лорий центрашка. Хетаргахьа, Наьсарерча цӀермашиннаькъ тӀагӀолла наха шоай гаргара нах кхыча РФ моттигашка дарба де цудухьа дӀаухийтар.

НачӀал дола дика лораш вай массаза хиннаб. Бакъда эшаш болча лорий гӀирсаца Ӏалашо е таро цахиларах, царна карагӀдалацар унахцӀенон даькъ тӀара доккхий декхараш кхоачашде. Из чӀоагӀа лоархӀаме да - хьай мехка дарба де таро хилар, нагахьа санна хьо могаш воацаш хьовзе.

Масала, могаш воацаш волча сага Ӏаткъаш хул кхыча дӀаваха дарба дар, иштта цун гаргарча наха а эшам болаш да из, цу гӀулакха дӀадодар кӀезига ахча а дац. Цудухьа тахан вай дарбанчешка лакха технологеш йола гӀирсаш хилар мах баь варгвоацаш да. Вай дерригаш а гӀаддугаш да дӀадахача пхе шера республикан Ӏаьдало 350 лорий гӀирс эцар вай дарбанчешка, ФАПашка лелабергболаш.

Белгалду, дукха мах беха ангиографа гӀирсаш дар уж, цар таро лу холестирин мелий ха, дегӀа пхаьнашкара хьал го. Тахан латтача «химически» хьалий замах, вайна уж лазараш дац ала йиш яц.

Цул совгӀа, компьютерни аппараташ, магнитно-резонансни томографаш я, иштта ультразвуковой аппараташ я вай поликлиникашка, амбулаторешка; дикал йола, сага лазар дий хар духьа чакхваккхара йола лорий чоалх я.

ГӀалгӀай Республикан кулгалхочо Келаматанаькъан Махьмуд-Ӏаьлас яхачох, цо таро лу тахан дега лазар долча наха дарбаш де, уж лазараш юхатоха. Иштта, 2024 шу чакхдалалехь, ГӀалгӀайчен Республикански дарбанче, МРТ, эндоскопически хӀамаш болх бе йолалургья.

ГӀалгӀайчен унахцӀенон Министерство лаьрхӀа я МРТ, КТ яккхара юкъе сага кхелла хьаькъал даккха, цо нийсагӀа дарба де деза моттиг белгалъергья. Лорий болхлой дӀахьожабергба, Москверча лазара корта лохача телемедицина центре Ӏомалургболаш.

Вай хана томографи – из чӀоагӀа гӀулакх да. Из лелаеш хиларца, говзанчаша гучадоаккх инсульт, цӀийоацар оала лазараш, тайп-тайпарча дегӀа маьженашта хулаш дола лазараш, цӀий лерттӀа болх беш дий хар. Цо, шеко йоацаш, долаш дола лазар хьалох, цул совгӀа, лозавеш а е маьха деза а дац.

Цо таро лу хьалххе а долаш дола лазар гучадаккха, цу хана цу лазаро дӀаозаш бола низ а ха а кӀезигагӀа дӀадодаш хул. Из доацаш а, таханарча заман чоалхо сиха а цхьа секунд ялалехь а хьагойт, мичахьа малагӀа лазар да сага.

Наха, сага малагӀа дарба де деза ха гӀерташ, шераш доадеш, лийхай молхаш, човнаш ерзаеш бола лораш, кхыдола лорий хьалаш; сага кер чу хьажара, цунна фу лаз хара даим тӀакхувш хиннаб уж. Кхы дукха ха яц, эттӀаваь е фонендоскопа новкъосталца мара из ха йиш йоацаш вай хинна. Керда технически хьал дегӀадарца из аттача даьлар. Тахан дегӀадоагӀаш да таьрахьий технологешца, сага кхеллача хьаькъалца лорий даькъ тӀа деш дола балхаш.

ДИКА ЛОР. ЛерттӀа дарба дара эшар ва дика лор, хоза йистхила ховш, халача балха тӀа вар, аьнна, сагаца дувцаш дола къамаьл кӀаьда долаш, ший професси езаш вола саг хила веза из. Бакъда шоана говзал йоаца лорий болхло нийслойя, цо тӀехьадиса, эшаш доаца дарба дергда шоана.

ГӀалгӀайчен а иштта кхыча республикан а бахархошта дукха нийсъенна хургья, дика дарба де республикал арахьа ваха везаш йола моттигаш. Бакъда, цхьайолча хана, из хьал дика кхетадеш вола лор вай юрта е шахьаре волаш хул.

Тхона а нийсделар цкъа дикка ха яьннача сага бӀаргашта дарба де дезаш. Цу хана Наьсаре баьхка хинна, цӀихезача бӀаргий лорий центра говзанчаш хьежар цу сагага, бакъда операци яра из дӀатӀаэца раьза хиланзар уж. Цхьа хӀама ца дича даргдоацаш дар гӀулакх, цудухьа тхо тӀадахар республикански дарбанчен лорашта. Уж дикка хьежачул тӀехьагӀа, тхо цкъа хьалхагӀа тхоай унахочун дегӀа могашал чӀоагӀъе езаш хилар. ЛаьрххӀа дола даар мара ца дуаш, цхьа бутт баьккхачул тӀехьагӀа говзанчаша операци йир, из ярах дикка ха яьннача тха гаргарча сага бӀарга са меттаэттар.

ДагадоагӀа сона, тха бригадера цхьа зӀамсаг чов хинна хьайзар - кулг кагдаьдар. Дарба де атта долаш хьал дацар из.

Цхьа юкъ яьккхар цо кулгах чӀийнаш дехка лелаш, тӀаккха дегабуам бе ваьлар из, дарба хулий- хьогӀ шийна цу лора дечох, яхаш. Тхоцарча цхьанне аьлар цунга, дувца а ца дувцаш, шорттига кхыча лора дӀатӀагӀо.

Иштта дир цо. ГӀалгӀайче цхьаькха говзанча лехар цо, хӀанз из тӀавахачо цхьадола дарбанна кердадараш юкъедера. Кастлуш, цунна оттадаь хинна чӀийнаш дӀадаьхача, кулг тоадала доладелар.

Дарба деча хана, ший лорах тешаш а цо яхар деш а хила веза, бакъда кхыча лора тӀаводаш а, цунца дагавоалаш а хила веза.

Цхьайолча хана кхетаде деза, шо а кхыбола нах а тайп-тайпара дегӀа оамалаш йола нах болга. Из кхетаде хала дац, бакъда наха кхыча сага даь дарба хьа а ийце, шийна а цох иштта дарба хиларга сатувс, из кхыча наьха дарба да! Цхьаволча сага, шелал кхийтта хиларах, сиха дуккха модз чутесса дӀайха чай мела деза. Кхычунна молхаш ца мелча, цох дарба хургдац; кхоалагӀчарна эш, бӀайхача метта дикка наб яр - из тӀаккха могаш хул 100%! Кхетадеш хила веза саг, ший дегӀа эшар фуд.

Цкъа тхона дика вовзаш вола саг, бера хана даим могаш воацаш хулар. Из дар, кхы а Нохч-ГӏалгӀай АССР йолча хана. Массехказа дарбанчешка а нийсвелар из. Дукха лазараш гучадоалар цунна. Цунга хьежжа, цо дукха антибиотикаш а мелар, маьхий деттар. Цхьа ха ера, маха дӀатоха йиш йоацаш, дегӀо дӀатӀаэцацар дӀатеха молха, юха араухийтар маха техача гӀолла. Профессорца, Ӏилмай докторца дагаваьлар. Цо хьайийхар иштта цу даькъ тӀара Ӏилма дийша йола ший фусам-нана. Цар къамаьл дир къонача унахочунца, цун даьшца, уж хьежар тайп-тайпарча каьхаташка, тӀаккха цар лаьрхӀар: молхаша новкъостал дац, укх наькъа уж пайдана яц, кхыча наькъах дарба лаха деза. Де дезар хало йолаш хӀама дацар: дегӀ чӀоагӀдар, цӀенача фега, форда йисте вахар, даарцара чам сомабаккхар, дикагӀдар дуаш хилар, йӀовхал тӀаехкар, физически хьал тоадар.

Тешаргдий шо, цо чӀоагӀа новкъостал а дир цунна. Цул тӀехьагӀа, пхи шу дӀадаьлар, цу кӀаьнка могар 30 километр бӀаьха болча новкъа вада, шийна уллув болча нахал хьалха а воалар из вадарах. Цу хана денз, из цкъа а ваханзар лорашка.

Шун цамагар бахьан, иштта Ӏалам довзаш вола лор - из хӀара сага йола мах баь варгвоаца ганз я.

НИЙСА ВАХАР. Цун керте латт - Даьлах кхерар. Даьлах тешаш вола саг юстарвоал воча хӀаман, шийна зе хургдола хӀама леладара тӀакхувш хилац из. Из, ше ма варра, ший болх Далла тӀабуллаш хул. Цо низ лу цунна халонашка гӀолла чакхвала, цатоамаш ла, тахан уж доацаш хилац вайх цхьаккха а.

Хьаькъал дӀакхоачаш волча сага, моллагӀа йола вахара халонаш шийна хьалхашка нийсъеннаяле а, царна нийса мах оттабу, уж юстаръяха а хьож.

Масала, ерригача коллектива премеш елар, кулгалхочоа ца везаш вола цаӀ «вицвелар».

Цхьаннена из, дог даттӀал чӀоагӀа, хала хетаргда, хӀаьта шоллагӀвар велавенна дӀагӀоргва. Цунна хеталургда, ше бетта тӀа латташ, зӀамигача лаьттанга Ӏочухьежаш санна; са ахча диа нах ма бий ераш укхаза кхестараш, яха уйла дага йолаш. Цо цӀаькха а чӀоагӀо ю сабаре хила; наьха хьашташ бахьан долаш, ший вахар доаде ца эшилга ховш ва из. Доацача бахьана шоай са дуаш ма хила.

Дукха ба, цу лоадам боацача хӀамаех, наха дувцача йоахарех хетта, шоай вахар дӀахьош бараш.

Цхьан шоатта дийнахьа дӀахьош йолча Шолжерча базар тӀа вахар со, цхьацца хӀама эца, соца хиннар чӀоагӀа гӀадвахар цига ший новкъост кхетарах, цун дезал цхьан хана Ростовски областе баха дӀабахабар, цул тӀехьагӀа юхабаьхкар шоай мехка. Къамаьл дувцаш, дукха ха яьнначул тӀехьагӀа, цох кхийттача сага аьлар:

- Дукха ха яр со ха безам болаш вола, цу хана цӀагӀа хьадаь корта бохабу малар дохкаш дарий шо? Хала ханаш яр уж, цхьа миштай ца ховш. Цу хана цу бизнесах хьалваьннар, тахан джипа тӀа вагӀа!

- Фу малар? Фуд Ӏа дувцар?- цецваьнна хаьттар са новкъоста.

- Цу хана са классе ваьгӀачо аьннадар сога, оаш цӀагӀа малар хьаду, аьнна, къайлагӀа дохкара.

- Са даь-да, са да, со цӀаккха а малар молаш хиннавац, е гӀаьле озаш а хиннавац, Ӏа тхох зуламхой дир?

- Ай, даьдац даьра, фу дувц Ӏа?! Из-м дошдоацар дар,- яхаш, тевора из къаьнара йоахараш дувцачо.

Са новкъоста из ший дег чура дӀаваьккхар цул тӀехьагӀа, цхьаккха тайпара цунца кхы къамаьл доацаш.

Нахаца дикагӀа хила, фуд ца ховш дувцар хьатӀа ма эца.

Сона дагадоагӀа, цхьан кхалсага дийцар, СССР еха, демократически паччахьалкхе вӀашагӀйоллаш хиннача халача ханашка, кхайкорах цамогаш хилар ший бераш, яхаш.

Цу ханашка лаьттача хьалашка е молхаш а е лораш а лерттӀа боацаш, кегаенна ха яр дарбанчешка лаьттар. Цхьан ираза, Москве яхаш хиларах, ахча дар цунга. Из деррига эза, диста, цун мах оттабаьчул тӀехьагӀа, цо лаьрхӀар дукха гаьзарий лелаеш, юрта яхаш йола йоккха саг йолча яха. Бӏарчча ахка а кхы ши бутт а баьккхар цун бераша газан шура мелаш, юртара вахар довзаш, цӀенача фега лелаш, дукха удаш-ловзаш. Шоай Москверча квартире уж юхаболхача хана, уж геттара дика тоабенна, могаш бар, лазар эшаденнадар.

Эшар цаӀ да: кийча хила веза шийна тӀакхаьчар ла, халонаш тӀехьашка йита еза.

Геттара лоархӀаме да ишколера хьадоагӀаш дола хьаькъале дешаш дагалоаттадар… саг хих латташ ва.

ГӏалгӀайче хӀара денна совбоалаш боагӀа спорте дакъа лоацараш. МоллагӀа ха яьнна вале а, эшаш да гӀаш лелар, цо цӀийга дика болх байт, иштта спортаца дувзаденна хьалаш леладар.

ЛерттӀача сага деза берригаш а могаш хилар. Бакъда хьона саг везаш хиларах кхоачам хилац, цун начӀалах цецвувлар а, из лоархӀаш хилар а кхоачам болаш дац. Из кӀеззига тӀататта веза, могашал тоаяра. Дарбанче уллача сага тӀехьавахар, е из велча цун каш тӀа латтар пайдана дац. Ший ханнахьа цунга дӀаала дезаш дола дешаш алар да лоархӀамедар.

Цул совгӀа, ший хьаьга а болх байта беза, тайп-тайпара декхараш шийна хьалхашка а увттадеш. Цкъа нийсбелар сона Наьсарен маршрутни «газелий» водителаш, шоай мукъа ха йолча хана, шахматех ловзаш багӀаш. Цар болх а хала ба; дукха ха, хьинар дӀаозаш ба из, цудухьа шоай мукъа ха иштта йоае лаьрхӀар цар а. Нагахьа санна юхе къаракъ, гӀаьле леладеш дале, цо могашал хулийтаргьяц.

Лорале шоаш, шоашта гонахьарбараш иштта лорабеш хила. Шоай вахар хоза а безаме а хилийта хьажа.