«Ер деррига арахьара хьачукхухьаш да, цар хьаоттабаьр ба мах»,- да тикашка луш дола жоп. Из тайпара хӀама-м нийслуш да даарашта юкъе. Вайна массанена дагадоагӀа-кх цӀаьхха шекар дезденна этта хиннар, шекар вӀалла доацаш дӀадаргда, яхаш, хабар арадувлаш нахага хинна хьал. Массехк шу хьалха иштта айбелар генарий даьтта мах. Селхан долаш дар; тахан, цӀаьхха, дӀадаьлар… Цхьа тамашийна гӀулакх да-кх! Масала, берригача боккхача наха хозахеташ йола сула (гречка)… Тикаш йизза лаьттача цох цхьа «аьккхий аьшк» хьахилар цхьан юкъа. Иштта айбелар, дукха ха йоацаш, фуий мах, деррига адам корзагӀдоаккхаш. ХӀанз налха пачках дошо гала хеталуш латт… Бегаш бара тӀера да вай адам. Интернете цхьанне яздаьр дешаш ваьгӀар со; бӀарчча, цӀена «Хозяюшка» яха даьтта пачка дӀалу аз смартфонах, яхаш…

Цу оагӀонцарча болхлоша теркалдечох, даьтта мах айбалар Россе бахархошта хьатӀадоагӀа ахча лакхдалар, детташ дола доахан цатаар, тӀехьарча хана морожени хьаеш бола болх лакхбалар да. Вай мехка бахача наха эггара аттагӀдар, шоай коа детташ доахан леладар да. Хьайбаш леладе аьттув мел бараша уж леладой, дикка аттачахьа дерзаргда гӀулакх, «ак» аьнна хете, даьтта хьачулоаттадераша Ӏооттабаь мах дӀателаш юаргья вай налха тӀахьекха маькх. Иштта маьха езъяла йиш йолаш кхы фуй-хьогӀ, аьнна, уйла е эттача; дукха да… Масала, из хила йиш я гарзашца, дуганца, бӀарашца, маршаца, чкъаьранца, кофеца, хохаца, бурчаца, хозой листаца. СеннагӀчунца хила йиш я-кх из. Базархой шоай бокъонаш я, вайна ца йовзаш, шоай къайленаш я тахан. ХӀама арахецаш бараш шоаш оттабеча маьхаца шоай мел дайна кепиг меттаоттаде гӀерт; хӀаьта вай чаме, дика кхача эца гӀерт, ма хулла ахча кходеш. 

Тахан теркалдечох, гуйран хьалхарча бетта 5,07%-га кхоачаш айбеннаб Россе налха мах, 2024-гӀа шу бӀарчча хьаийцача, 18%-га кхоачаш. Кийла даьттах 1000 сом ахча дар лаьттар. Тайп-тайпарча мехкашка 180 граммах латтача даьтта пачка мах 190, 230, 270 ба. Юртбоахаме къахьегараша теркалду, налха хьадаккха шортта шура эшилга… Масала, цхьа кийла даьтта хьадаккха 20 литр шур эш. Вай мехка хьал тахан дикка аттагӀа да ала мегаргда, цу оагӀон болхлоша яхачох. Цхьадолча мехкашка цу кхачан мах боарам боацаш айбеннаб. Масала, Архангельске (65%), Красноярске(61%), Томске(51%). Россе чухьарча моттигашкара даьтта дӀадаргдоацаш, Туркий мехкара, Ӏарбий мехкашкара даьтта хьачукхахьа болабеннаб. Тахан дагадох, Советски Союза ханашка вай мехка Финляндера, Голландера, Кердача Зеландера даьтта хьачукхихьа. 

Ма дарра аьлча, даьтта моттиг цӀаккха а яьсса хиннаяц вай мехка. ХӀаьта, эггара дикагӀдар - детташ дола доахан дкхагӀа доаржадар Россе. Нах дӀаиха, Ӏокхайса яда юрташ, фермаш юха дийнъе эттача, шортта доахан дӀачуэза болх дӀаболабича, беркат хургдар. Доахан доаржаде моттиг мел йолча, тоаде дезар из гӀулакх. Тахан вайцига тоабеш латтача федеральни наькъо доахан даржаш лийна доазув дӀахоададир, дӀалехка моттиг йоацаш бисар нах. Кхыча тайпара дӀадерзаде йиш йолаш дар из гӀулакх, лаьтта кӀалха гӀолла Наьсарера Ӏоволавенна Шолжа-Шахьаре кхаччалца зӀамига наькъаш дехкаш. Массане кхетаду тахан, цӀаьхха, даьтта мах айбелча, цунна тӀехьа кхыдараш а айлулга. Иштта мах айлуш дола машинашта чудувтта доагор хьаийцача, цун мах урагӀбахарга хьежжа, дӀа-хьа кхувлача нахагара хьаийбу мах а хувцалу. Даьтта тӀахьекха маькх йоацаш-м воахалургва саг кӀира, шин кӀира, хӀаьта машинашка дувтта доагор доацаш ваха, ток йоацаш ваха низткъала хургда. ЦӀаьхха мах айлуш долча гӀулакхах адам кхераш хул… Селхан дарегӀа хиннар тахан геттара маьха айделча, из дӀатӀаэца хала да хӀара денна тикашкара кхача ийберашта. Из иштта хургдоацаш дукхагӀа, хьинарегӀа къахьега деза вай, аьттув болчо хьайба леладеш хилча, ваха дуккха аттагӀа хургда. Арахьара хьачукхухьача тайп-тайпарча даарел дуккха езагӀа, дикагӀа я цхьа литр цӀена шура!