«Профессор, юридически Ӏилмай доктор волаш хинна Сейнарой Бексолта эггара хьалхалаьттачарна юкъе къахьегаш вар, гӀалгӀай къаман паччахьалкхе меттаоттаяра тӀехьа. Ший къамах дог лазаш, дукха хӀама довзаш, цу наькъ тӀа хьинаре къахьега ловш, саг вар из. Из вовзаш хиннараша чӀоагӀа лоархӀар из, кхетадора, боккъонца вола ший къаман воӀ из волга. Цу хана лаьттача халача хана, чӀоагӀа лоархӀаме дар из. 1989-ча шера гӀалгӀай къаман шоллагӀча съезде, гӀалгӀай паччахьалкхе меттаоттаяра тӀехьа йолча Оргкомитета доакъашхолла хержар из, йоккха юкъ ялалехь, цунна кулгал деш хилар из.

1991-ча шера гуйран шоллагӀча бетта гӀалгӀай къаман совета кулгалде хержар Бексолта. Цу оагӀоно чулоацар къаман паччахьалкхе меттаоттаярца дувзаденна мел дола балхаш», - дийцар тхога цӀихезача журналиста Абаьданаькъан Хьавас. Уж ханаш дика дагайоагӀаш, из деррига дайна я Хьава. Бексолтанна ховра, моллагӀа долча халача хаттара духьала жоп лаха, халадар аттачахьа даккха. Ше хьаваьнна моттиг чӀоагӀа лоархӀаш, къаман гӀулакха са ца кходеш, латтаргварех вар из. Дуккхача наха масал долаш ваьха саг вар из, цунгара Ӏомаде, хьаэца дукха дар. Ший къаман нах иразеча вахарга кхачар чӀоагӀа лоархӀаме дар цунна. Наха юкъе из лоархӀаш хилар а, цунца дувзаденна дар. Шийна хетар, нийсадар дӀаала вӀалла юхаозалуш саг вацар из.

Нийсача хӀаман тӀехьалатташ, бакъдолчунга кхача гӀерташ, къахьийга саг вар из. Ший эздийча оамалашца дӀагойтар цо, аьннача дош долаш, нийсхо лораеш дӀачакхвалар эггара лоархӀамегӀа долга. Къаман бокъонаш меттаоттаяра тӀехьа ше тӀатеӀӀа къахьегаргдарех волга дӀахайтар цо массанешта. Иштта бола къаман гӀулакха лаьтта къонгаш вай истореца бахаргба замашка, цар цӀераш йицъе бокъо яц вай. Цу мугӀарерча нахах саг вар Сейнарой Бексолта. Галашка кхален чуйоагӀаш хиннача Берашки яхача юрта ваьвар Бексолта 1938-ча шера бӀаьстан тӀехьарча бетта 22-ча дийнахьа. Халача ханашка хилар цун берал, 1944-ча шера Сибре дахьийтача къаманца цу бӀаьхача, халача новкъа ваьлар из.

Хийрача, шийлача мехка нийсбенна, Павлодарерча Песчански оалаш хиннача совхозе дӀадоладелар цар вахар. Моцалах, шелалах, лазарех дизза вахара денош дар уж. Халонаша кӀалбита нах, лазараш хьалтӀадувлаш, хӀара денна легар. БӀаргашта гуш; шерлуш, хьалдузаш латтар юхера кашамаш. Цу хийрача мехка висар из, деналах визза къонах хинна да воацаш, дега боча хинна йиша, воша доацаш. Халонаша кер бикъабале а, дӀаховаха везаш, духьаллатта везаш дар вахара хьал. Ше санна Даьхен йӀовхалах хьегача, цигарча деношка сатувсача нахаца дӀахо ваха Ӏомалуш вар из. Деха лаьтта наьха дегаш, дарба доацаш дисадар. Дуккха ха яьлча, ше яздаьча «ГӀалгӀай паччахьалкхе хьаоттаеш, къахьийга хала никъ» яхача книжка тӀа яздергда цо: «Тхона, берашта, меладора Даьймехкара лаьтта чутесса хий. ГӀалгӀаша шоашца Сибре Ӏоденадар из лаьтта. ДӀакхалхача наьха мерчен а ӀотӀахьоарцар из. Лазаро лаьцарашта а, из лаьтта чутессе хий лора. ЧӀоагӀа сатувсар наха шоай Даьхен лаьттанга, аренашка, цигарча фега. Геттара хала лазар хинна баьдараш а, Даьла къахетамца, меттабаьхка, юха цӀенахкхийтта моттигаш яр».

Песчанскера ишкол яьккха ваьннача Бексолтас кхетадора, ший дӀахо хургбола вахара никъ юриспруденцеца хоттабенна хургболга. Ерригсоюза юридически институте дийшар цо. Тахан из я боккха лерхӀам бола О. Е. Кутафина цӀерах йола паччахьалкхен юридически университет. Цигара дӀаболабелар цун къахьегама никъ. 1963-ча шера Павлодарерча кӀалах хӀамаш арехецача заводе юрисконсульт волаш болх беш хилар из. Цу моттигах шоллагӀа цӀа хинна, хьинаре къахьийгар цо. Дукха толамаш даьхар цу балха тӀа, 1970-ча шера дика къахьегарах луш йола майдилг елар цунна. Цу шера яьккхар цо Москвера Ерригсоюза Ӏилман-тохкама института советски бокъонех йола аспирантура. Цунна кулгал деш вар тӀема доакъашхо хинна, цӀихеза Ӏилманхо, профессор Садиков Олег. Дуккхача хӀаман тӀехьа Бексолтанна накъаваьнна, балхацара лоархӀамедараш цунна хьийха саг вар из. Ше Ӏомадаьчох пайда эцаш, Павлодарерча индустриальни института экономиках йолча кафедре Ӏилман-педагогически болх беш къахьега волавелар Бексолта. Камаьрша дог долча цунна ловра, шийна ховр, Ӏомадаьр къонабарашта дӀадала. Ӏилман балха тӀа дикка гаьнаваьнна, дуккханешта пайда луш, болхло хилар цох. Лакха начӀал дола юрист хиларал совгӀа, кердача новкъа баьннарашта дика хьехархо вар из.

Цун институтера лекцеш чӀоагӀа лоархӀам болаш, массане боарам боаца пайда эцаш яр. Ӏилман конференцешка, семинарашка дакъа лоацаш, ший Ӏилман балхаш довзийташ, къахьегар цо. Павлодарерча парте обкома чӀоагӀа лоархӀаш саг вар Бексолта. 1978-ча шера цигарча мехкдаьттан завода экономически хьал тоаде дезача хана, ший говзалца дика вовзаш вола Бексолта хьожавир цига кулгалхочун гӀонча волаш болх бе. Экономически хьалаца дувзаденнараш тоадеш къахьийгар цо. Хано хьахьекхар, из моттиг цо йоагӀаш хьалаьцалга. Дика къахьегарах, завода хьал, хоалуш, меттадера. Ши шу даьлча, цу завода кулгалде аьлар цунга, бакъда Бексолтас хьатӀаэцанзар из дош. Даьхенга сатувсаш хинна дог Кавказагахьа гӀерташ дар. Ший мехкаваьнна, къахьега волавелар из.

1981-ча шера Шолжа-ГӀалий тӀарча мехкдаьттан институте болх бе волавелар юрист. Советски бокъонех бола оагӀув хьехаш вар из институте. Доцент, профессор хинна Бексолта чӀоагӀа везавелар хьехархошта, студенташта. ХӀара студента дог довзаш, кхетадергдолча тайпара хӀама хьалхадаккха говзал яр цун. Цо хьийхараша тахан доккхача дешашца дагалувц из. Ший никъ безаро, къахьега ловш хиларо тоадир цун вахара гӀулакх.

1989-ча шера докторски диссертаци йовзийтача, советски бокъонашка лакха лерхӀам бола говзанча хилар цох. Къонабарашта дӀагойтар цо, къахьегаро саг мел гаьнавоаккх. Шолжа-ГӀалий тӀарча Ленина цӀи лелаеча кхале, къаман судхо вир цох. Цунна уллув лийнараша тахан а дувц, нахаца мел атта, сиха мотт корабоагӀаш, моллагӀа дола хӀама нийсде хьаькъал дӀакхоачаш, цо къахьийгар. Лакха мах оттабора цун начӀала. КПСС Нохч-ГӀалгӀай обкома бюрос НГӀАССР юстице кулгалхо вир цох. Йоккха юкъ ялалехь, елар цунна «Нохч-ГӀалгӀай АССР цӀихеза юрист» яха лоархӀаме цӀи. ГӀалгӀай Республика оттаяра тӀехьа, къахьийгарех ва из саг. Дукха вай къаман нах дӀабийрзаб Даьла кхеле цу денга сатувсаш, из ди бӀарга ца гуш. Къаман оагӀув хьаллацара тӀехьа, ший вахаре мел дола хӀама дӀалургдарех вар из. Цу деналах визза хиннача сагах лаьца, кхы а дуккхача шерашка дувцаргда вай мехка. Сий долаш хиларах, къаман исторе ваха висав Бексолта. Шийдараш санна лерхӀамаш дола нах уллувбаьха, къахьийгар цо.

1991-ча шера гуйран шоллагӀча бетта 6-ча, 7-ча деношка Шолжа-ГӀалий тӀа дӀайихьача гӀалгӀай къаман съезде, керттера доклад ешаш, хилар из. Россе вице-президент хиннача Руцкой Александра дакъа лоацаш хиннача кхетаче цо дийцар, гӀалгӀай къаман паччахьалкхе меттаоттаяра тӀехьа ше кулгал деча оргкомитета тӀехьарча шин шера дӀабихьача балхах. Ший къамаьла юкъе дийцар цо: «Тхоай къамах бола тешам боабе йиш ярех дац тхо! Доккха вошал лаьца, гӀо деш болча нохчашта, иштта кхыйолча моттигашта баркал оал оаха. Парламентски наькъ тӀа даьнна, нийсхо оттае гӀерташ да тхо. Тахан цхьаццабараша фуннагӀа дувце а, гӀалгӀай лаьтташ, гӀалгӀай къаман бокъонаш парламентски оагӀонга гӀолла мара меттаотталургьяц. Нохч-ГӀалгӀай республика хьаллоацаш, дӀабахьа безаш чоалхане болх ба ер».

ГӀалгӀай къаман сийдола истори хинна, баха бисаб цун эздий къонахий ДжабагӀанаькъан Висан-Гири, Заьзганаькъан Идрис, ГӀазданаькъан Ахьмад, Базорканаькъан Идрис, Кхоартой Жабраил. Царна юкъерча цхьаццабараша доккха дакъа лаьцад, къам юха мехкадаккхара тӀехьа. ГӀалгӀай Къаман Совета хьалхалатта хержар Бексолта кхоалагӀча съезда доакъашхоша. Духьаллаьттача халонашца къувсаш, 1991-ча шера гуйран тӀеххьарча бетта 30-ча дийнахьа, Россена юкъе ГӀалгӀай Республика хилийтара тӀехьа йола гӀалгӀай къаман референдум дӀайихьар цо. 1992-ча шера президент хиннача Ельцин Бориса парламента тӀадиллар, ГӀалгӀай Республика Россена юкъе хилийтара гӀулакхага хьажа, аьнна. 1992-ча шера, ахкан шоллагӀча бетта 4-ча дийнахьа арадаьлар РФ Лакхехьарча Совета ГӀалгӀай Республика Россена юкъе чулоацаш дола закон. Ше хьатӀаийца хинна декхараш дизза кхоачашдаь, 1992-ча шера Ӏилман, хьехархочун оагӀон балха тӀа дӀатӀавахар из юха. Тюменерча мехкдаьттан-газа паччахьалкхен университете болх беш хилар Бексолта. 1995-ча шера РФ президента соцамца, Россе лакхерча арбитражни суда судхо вир Бексолтах.

2008-ча шерга кхаччалца, из болх беш хьавера из. Хиланза варгвоаца болхло волаш къахьегаш хилар вай мехкахо. Балхарча новкъосташа чӀоагӀа лоархӀаш, цо аьннар хьаллоацаш, саг вар из. ЧӀоагӀа лоархӀаш вар из мехкал арахьа а. Канаде, Франце, Итале, ГӀибухерча Африкански республике ихар из. Лакхерча Арбитражни суде къахьегаш дукха толамаш даьхар цо. 2007-ча шера «РФ цӀихеза юрист» яха сийдола цӀи елар цунна. Ӏилман болхлой кийчбеш, кандидатски, докторски балхаш яздеш, дукха къахьийгар цо. Ӏилман пхе кандидата, лакха толамаш доахаш, чакхдаьхар шоай диссертацей балхаш, цо кулгал а деш. Россерча Ӏилман вахаре доккха дакъа лаьца саг ва Бексолта. О.Н. Садикова редакце арахийцача РФ наьха бокъонех долча книжкан юкъе дакъа лоацаш хилар из, хьинаре къахьегаш. Берригача мехкарча студенташа леладеш, боккха лерхӀам болаш книжка да из тахан. Москверча, Санкт-Петербургерча институшка леладеча книжкаш тӀа хьехаву вай мехкахо, воккха Ӏилман болхло санна.

Наьха бокъонех дар оттадеш, юридически оагӀон тӀа цо хьийга къа дувца эттача, из махи хами баь ца валлал да. ЦӀихезача Россе Ӏилманхочун, Къилбаседа Кавказа политически болхлочун вахара никъ хаьдар, 2022-ча шера Ӏан шоллагӀча бетта 31-ча дийнахьа.

Къаман вахаре боккха эшам бар иштта вола саг дӀавалар. Вай дегашта цӀаккха а йицлургьяц цун цӀи. Цо хьабена къахьегама никъ бовза декхарийла ба вай кхувш латтараш. Сий долаш, яхь йолаш, денал долаш ваьха чакхваьлар Сейнарой Бексолта. Цун вахара никъ тахан дуккханешта масал да.