«Россе культуран Министерствос, В. Д. Поленова цӀерагӀча Паччахьалкхен Российски халкъа кхоллама цӀено, Российски культуран фондо тӀахьожам беш, цу боккхача балха чаккхе еш, мах оттабеш хинна болх Ерригроссе говзанчий комиссе Санкт-Петербурге дӀабихьар. Цу лоархӀамеча моттига чуйоагӀаш, Россе халкъий мах боацача этнокультуран тӀехьале лораяра, из дегӀайоалаяра, столице гойтар цу культуран 100 хӀама, из вай мехка къаман ганз я.

Антологена юкъедоагӀаш дар Россе моттигий тайп-тайпара кулгаговзала, кхыдола говзанчаша деш дола балхаш, халхараш, Ӏадаташ, иллеш, иштта цӀайш дӀадахьар, дувцараш. Цу мах баь варгвоацача Россе халкъа тӀехьаленна уллув латташ дар гӀалгӀайчен къаман белгало хинна дӀадаха сурташ тӀадола истингаш а.

Российски халкъа кхоллама ЦӀен кулгалхочо Пуртова Тамарас белгалдаьча беса, антологи культуран тӀехьален шу дӀахьош керттера хилар, цо вӀашагӀтехар беррига мохк, йоккха говзал йола юкъарло: Ӏилманхой, говзанчаш - Ӏадатий культура Ӏомаераш. Антологе, гойтама болх дӀахьош, Ӏадаташ довзаш болча нáха цига дакъа лоацаш хиларо, видеога гӀолла хинна а ца Ӏеш, йоазошка гӀолла а дийна йола тӀехьале го таро хилийтар», - аьлар «Сердало» газетага ГӀалгӀайчен халкъа кхоллама цӀен кулгалхочо, республикан культуран цӀихезача болхлочо Котанаькъан Марема.

Цу тайпара кхетаче дӀаяхьара, Санкт-Петербург цаховш харжаяцар. ГӀибухера столица я Россе Ӏилман, культуран йоккхагӀа йолча керттерча моттигех цаӀ, цу тайпара йола лоархӀаме кхетаче, къаьстта Нева хи йисте дӀахьош хиларо хьагойташ дар дукхача къамех латтача российски юкъарлонна мах боаца культурни тӀехьале лораяр мел лоархӀаме да.

Антологе проекто тӀахьех, хьалхарча аргӀагӀа Россе халкъий культуран тӀехьале йоаржаяра, иштта из лораяра, цу халкъа кхоллама оагӀонна, говзанчаша санна юкъарлоно а теркам тӀабохийтаргболаш .

Вай мехка йӀаьхий йола культура йовзийтара тӀехьа доккха дакъа лаьцад антологе. Россе къамашта юкъера бувзам чӀоагӀбеш гӀо даьд цо. Вай респбликерча къаман кхоллама цӀено боккха болх дӀабихьаб, ерригача Россе моттигашта къаман ферташ, кӀувсаш дӀадовзийташ. Цу гӀулакха хьалхалатташ, хьинаре къахьийгарех я Котанаькъан Марем. «Сердало» газетага цо дийцар, дуккхача шерашка, тхьовра денз, хьадоагӀаш дола из къаман гӀулакх лакхача лагӀа тӀа даккха гӀерташ; шоаш, цӀихеза этнограф йолча Дзараханаькъан Зейнапа къахьегарах. «Истинг» яха пхьоалле лелаер тахан из я. Къаман гӀорчож увттаеш тоаяь ферташ, кӀувсаш къаьнара, дӀаьхий истори долаш да.

Цар гойт вай даьй селханара вахар. Карарча хана хьадеш латтараш тайп-тайпарча бесаех, говзалех пайда эцаш хьакхелла да. Уж мел дайначар бӀарг тӀаотташ, массе моттигашка хоза хеташ да. Москве ВДНХ дӀайихьача «Росси» яхача къамашта юкъерча кхетаче гуш дар из. Дзараханаькъан Зейнапа гулбеннарашка хьекхар, мишта хьакхоллаш ба из боккха болх. Вай даьй дукха да царех дувца, тхьоврара истори дувц цу балхо тахан вайга. Дзараханаькъан Зейнапа яхачох, къаман беркате культура я из. Дикка хьежача, гӀалгӀай къаьнара говзал, мотт, гаьнна тӀехьашка йиса ха я цар вайна хьахьокхар. Кавказерча къамаша массахана тайп-тайпара балхаш леладаьд ферташца.

Тайп-тайпара бесаш, ферташ вӀашагӀъэеш, чӀоагӀа лакха говзал, сийрда бӀарг эшаш болх ба таханара вай къаман ферташ, кӀувсаш хьадар. КӀайча инзаца гом буллаш, чӀоагӀа хоза тоаю уж тахан вай мехкарча кхалнаха. Къаман кӀувсаш тӀара хӀара догам, гӀорчожа сурт ший цхьа къайле йолаш да. Къаман говзал, хьаькъал, беркат доаржаде хар хьахьокх цар дерригача дуненга. Хозача хӀаман бӀарг тӀаотташ, из дезалуш хиннаб вай кхалнах, тхьоврча хана денз. Наьнагара йоӀага кхоачаш, боча долаш лорадеш хьадахьаш беркате гӀулакх да из вай къамо. Къаман фертай, кӀувсий истори чӀоагӀа дӀаьхий да, дуккхача моттигашка хьоадаь а да. Дуккхача къаман гӀулакхашка леладаьд уж хӀамаш массахана. Эггара хьалха из болх бӀаргабайнар цецвоалаш, тамаш еш; хоза, говза кхелла да уж. «Ghalghaj gharchoz. 1924» («ГӀалгӀай гӀорчож». 1924) яхача альбомах пайда эцаш, бу тахан Дзараханаькъан Зейнапа, цо Ӏомабеш болча кхалнаха из болх.

Вай къаман цӀихеза хиннача суртанча Ӏоахарганаькъан Хьаж-Бикара оттадаьча цу альбома тӀа дукха тайп-тайпара догамаш, гӀорчожаш, иштта кхыдараш латт. Тайп-тайпарча ханашка леладаь кӀувсаш го йиш я цу тӀа. Из деррига гулдеш, вай къаман исторецара из хӀама дӀа ца далийта, тӀехьа тӀабоагӀарашта довзийта гӀийртав автор. Къаман Ӏадаташ, культура, оамалаш лархӀара тӀехьа доккха дакъа лаьца болх ба из.

Альбома тӀара хӀара кӀувс ший тайпарча хозалца кхелла ба. МалагӀа бесаш шоайла дикагӀа тов, малагӀа гом хозагӀа ба хьагойт цу балхаша. ДӀадахача бӀаьшерен 20-ча шерашка кхеллад альбом, из болх тохкаш баьхкача къахьегамхоша дувцачох. Къаман къаьнара культура цига гӀолла дика йовз вайна тахан. Къаман мел бола оагӀув, цар вахарера гӀулакхаш, деррига хьахьокх цо. Цунга хьежжа, из хӀама лорадар, цун лакха мах оттабар, тӀехьено тӀехьенга телаш дӀадахьар; вай массане цхьа декхар да! Тахан паччахьалкхено из оагӀув лорабара тӀехьа мел эшар Ӏалашдаьд вайна.

Ерригача Россе дӀадайза, лакха мах оттабаь, тамаш ярца дувцаш, хестадеш дола вай къаман доккха гӀулакх да из. Из лорадеш, ца дайта гӀерташ, къахьегаш хьабоагӀараш бахьан долаш, дайна дӀадаргдарех дац из, Дала аьннадале. ГӀалгӀай къаман ферташ, кӀувсаш массахана дахаргда, къаман сийдолча исторен тешаш долаш. Вай къам тхьовра денз мел говза къахьега ховш, хоза хӀама хьакхоллара тӀехьа долаш, ший истори лорадеш, боча долаш хьаденад гойтаргда цар, тӀехьа тӀайоагӀача хана ураоттаргбарашта. Цар хьагойт, вай даьй кулгаговзал лакха хиннилга, къаман истори дӀадаргдоацилга, довргдоацилга, цун сий лакха лоаттадераш хургболга!