ГӀалгӀай къаман
юкъара газет

Iилман хетадаь вахар

Казахстанера цIихезача Iилманхо-сейсмолога, Курскенаькъан Iабдурахмана, «Парасат» яха орден елар

Указом президента Республики Казахстан Касым-Жомарта Токаева за большой вклад в социально-экономическое развитие страны и особые заслуги в научной деятельности награжден орденом «Парасат» (орден Благородства) Абдурахман Курскиев — главный научный сотрудник РГП «Институт истории и этнологии имени Ч. Валиханова» Министерства образования и науки Казахстана. Абдурахман Козлоевич родился 15 сентября 1937 в древнем ингушском селении Ангушт. Казахстан стал его второй Родиной после сталинской депортации ингушского народа 1944 года.

Из ваьв 1937-ча шера, моажала бетта 15-ча дийнахьа Онгашта. Къам мехках даьккхачул тIехьагIа Казахстанах цун шоллагIа йола Даьхе хилар. Тахан из ва казахстане цIихеза Iилманхо-сейсмолог, геолого- минералогически Iилмай доктор, профессор, казахстанерча къаман Академи академик. Цун бIаьхий болча вахара наькъо тахан, вайна хьагойт, дохаде аьнна мехках даьккха, дуккхача дувца хала долча Iазапа деношта духьала оттадаьча вай къаман нах шоай низах, деналах ца бохаш дикал кхоллаш, къамах сийрда цIи йоаржаеш хьабаьхкалга. Казахстанера ишкол йисте яьккхача, 19-шу даьнна зIамига саг волаш, Казахски политехнически институте деша эттар из. Инженер — геофизик волаш къахьега волавелар Iабдурахьман.

1961-ча шера дийша ваьнна, Казахски ССР Академи Iилман институте геологически Iилман болхло волаш, дIахо бихьар цо ший никъ. Цу боккхача Iилман кхуврче массане лоархIаш, лакха говзал йолаш болхло хилар цунах, къахьега волавеннача дийнахьа денза. Сейсмологех дараш тохкаш гаьна вала лаьрхIа вар къона Iилманхо. Йоккха юкъ ялалехьа цох хилар гравимагнитни полях йолча лабороторен кулгалхо.

1968-ча шера Курскенаькъан Iабдурахьмана геолого-минералогически Iилмах болча белха диссертаци кийчъйир. Хинна ваьнна, воккха Iилманхо ше волга дIахайтар цо массанена. ХIара шера, ший цIи дIайовзийташ дола лакха мах бола белхаш деш, къахьегаш, дIахо вахар Iабдурахман.

Мел вовзараша лоархIаш, лакха начIал дола Iилманхо хилар цунах духхьала ца хаддаш къахьегарах.

Iилман белха тIеха кIоаргалга кхача ловш хиларо, 1976-ча шера, Казахстанерча Iилман Академи сейсмологех йолча институте хилар цун сацар. Из яр цу хана хIетта хьакхелла. Вариацехи, геофизически поляхи йолча лабороторен кулгалде эттар из. Сейсмологех йола институт йоккха юкъ ялалехьа Казахстанерча сейсмически кхерамзлен керттера кхуврч хинна дIаэттар. Курскенаькъан Iабдурахман из хьакхоллаш лаьттарех цаI лоархIаш ва. Тахана а цу институтаца бувзам лелабеш, цар лоархIаме болхло волаш ва 85 шу даьнна Iабдурахьман. ЧIоагIа гIаддбаха болаш тIаийцар цун балхарча новкъосташа из орден цун ялар. Цо баь болх бувцаш цар белгалду: «Сейсмологех йола институт хьакхоллаш лаьттар Iабдурахьман.

1976-ча шера денз йоккхача лабороторен кулгалдеш хьавоагIа из, 1978-ча шера «Петрофизика земной коры Казахстана» яхача темах докторски диссертаци язъяьй цо. Из дукха къахьийга баь болх, тахан методически пособи санна хьаэца йиш я. 1989-ча шера денз 2011-ча шерага кхаччалца, института директор волаш къахьийгад цо.1992-ча шера профессор хилар цох, 1997-ча шера Iилман академи академик хинна дIаэттар, ше ца хаддаш къахьегарга хьежжа.

1999-ча, 2002-ча шерашка академик-секретарь волаш хьавоагIа. 2011-ча шера геодинамически, сейсмически белхах йолча физикай лабороторен кулгалде отт Курскенаькъан Iабдурахьман. Тахана а цу лабораторе лоархIаме болхло волаш, керда хьабаьхкача болхлошта воккхагIа вола хьехархо хинна къахьегаш ва из. Цо даь беркате белхаш белгалдеш дуккха совгIаташ тийнад цунна. Царна юкъе я «доккха Iилма хьадийлачоа» яха майдилг. Курскенаькъан Iабдурахьмана кулгалдеш хьалкхийнаб дукха Iилманхой, кандидатски Iилман доктораш. Цун Iилман белхашта юкъе, тахан, 300 гаргга Iилман статьяш, дукха монографеш я.

Сейсмологех йола специальность хьакхоллара тIехьа къамаьл дир цо, хIаьта цо кулгалдеш йола сейсмологех йола институт дуккхача шерашка бувзам лелабеш хьайоагIа Россерча, Китаерча, Японерча, Германерча, Италерча, Англерча, Таджикистанерча, Киргизерча, Узбекистанерча сейсмологашца. Царца бувзам лоаттабеш дукха кердадараш кхеллар института. Китаерча сейсмологашца лаьтта агарах йолча прогноза лаборотори кхеллар цар. Ший деррига вахар Iилман хетадаь Iабдурахьман, Iилман болхлой тоабан юкъе лоархIаши, йоккха цIи йоаккхаши ва. Дуккхача шерашка къахьегаш цо даь тохкама белхаш, Iилман вахаре йизза моттиг дIалаьца дIаэттад тахан. Беркате хилба цун никъ дIахо а!

Электронни газета язле

(PDF) кӀира цкъа арадувла къаман юкъара «Сердало» газет, цӀагӀара ара ца воалаш деша таро я

Хьаязде