«ТӀема бӀухо хиннача БӀарахой Мухтара гаргара нах: нуси, виӀий-воӀи - хилар тхо долча укх деношка баьхка. Пхьилекъонгий-Юрта ваьвар Мухтар. Вай боккхача мехка тайп-тайпарча моттигашка лелавир из вахаро. МВД, НКВД болх баь вола Мухтар моллагӀа ше дӀадоладаь гӀулакх дӀачакхдаккха Ӏема вар. Къамах дог лазаш, Даьхен гӀулакха ураотта кийча волаш, ший кулг цӀена леладеш, хӀаман хьисап долаш хьавера из. Дикача, сийдолча хӀаман тӀехьа латта кийча вар из.

Музеерча кхоачамга хьожаш, тӀема ветераний сурташ, истори довзаш ха яьккхар хьаьшаша. Доккха баркал аьлар цар музея болхлошта, къаман истори иштта лорадеш хьадарах, вай сийдолча бӀухой цӀераш дийнъярах», - дийцар «Сердалога» музея кулгал деча Саганаькъан Мухьмада.

Музея чулоацам бовза ловраш, вай мехкара нах санна, хьатӀабаьхкача хьаьшашта юкъе хул. Масала, дукха ха йоацаш шоай берашца баьхка хилар тхо долча Москвера мари сесаги. ЧӀоагӀа тамашийна хеташ хьийжар уж ерригача хӀамашка.

Экскурсовод йолча Шоанахой Саидас музеерча къаьнарча хӀамашка, къаман истореца дувзаденнарашка хьожабир уж. Геттара цецдаьнна дар бераш. Къаьстта хоза хийтар царна лоамашкара къаьнара юрташ мишта хиннай гойташ дола балхаш.

«ХӀара хӀаманга хьажа чам болаш бар Москвера кхаьча хьаьший. Вай къаман сийдолча къонгех, бӀухоех дукха хӀама дайзар царна. Музеерча къахьегамхошта доккха баркал аьнна, ловцаш даьха бахар уж, мехка истори, культура йовза шоашта аьттув баларах», - дийцар Саганаькъан Мухьмада.

Тайп-тайпара гойтамаш, кхетаченаш, экскурсеш дӀакхухьаш, чулаттарашта цу чу мел дар довзийта гӀерташ, къахьег музея болхлоша. Укхаза довза йиш я къаман Ӏадаташца, оамалашца, гӀалгӀай къаман истореца дувзаденнараш, тамашийна дола къаьнара гӀирсаш го йиш я. ЛоархӀаме моттиг дӀалоацаш я моттигера музея филиалаш.

Уж я Ӏоахарганаькъан ГӀапура цӀерах дола цӀа-музей Фуртоуг яхача ах хаьрца латтача юрта да из. Мужечара Орджоникидзе Сергой цӀи лелаю музей, Чербажанаькъан Б. А. цӀерах йола МагӀалбикера къахьегама, тӀема музей. Доккха дакъа лоацаш я царех хӀара моттиг, культуран гӀулакха юкъе. ГӀалгӀай паччахьалкхен музейс болх бу, кхувш латтача тӀехьенна шоай къаман истори, культура йовзийта гӀерташ.

Дешархой, студенташ бӀарччача тоабашца ух укхаза. Къаман бахархошта мехкаца дувзаденна лоархӀамедараш хьаделлаш йола моттиг я из. Укхаза дӀакхухь Ӏилма-тохкама балхаш, тайп-тайпара кхетаченаш, хьакхолл бӀарчча программаш. Ӏилман институташца, лакхерча дешара моттигашца бувзам лоаттабеш, хӀара денна музеера кхоачам дикагӀа тоабе гӀерташ, хьабоагӀа цигара болхлой.

Тахан кхувш латтача кагирхой дегашта Даьхенцара лерхӀам мишта хила беза гойташ болх бу музейс. Цун ганзага да къаман исторен чӀоагӀа лоархӀаме дола каьхаташ, сурташ, тайп-тайпара гӀирсаш, къаьнарча хана вай къаман наха лелаяь хӀамаш, барзкъаш, шира герз. Тохкама балхаш дӀакхухьаш, кораяьча кердача хӀамай истори довзийташ, дукха къахьег музее.

Кхетаченаш, экскурсеш, лекцеш дӀакхахьар эггара лоархӀамегӀа бола оагӀув ба музея вахаре. Шоаш дӀакхухьаш йола кхетаченаш массане пайда эца йиш хургйолча тайпара кийчъю цига. Дукха да цу чу, тӀехьено тӀехьенга телаш, лораде а доаккхал де а дезараш.

Беррига дезал ийца музее вахар хӀара дезалхочун ший къаман исторецара кхетам лакхбар, культура, Ӏадаташ ма дарра довзийтар да. Иштта ахар массанена пайда беш да. Дезала юкъера бувзам чӀоагӀбу цу гӀулакхо; даьна, нанна, берашта вӀаший кхета аттагӀа хул.