1922-ча шера, моажола бетта 15-ча дийнахьа дIаболабаьб Россе санитарно-эпидемологически кхуврчо ший болх. Цу хана денза, 2004-ча шерага кхаччалца дукха тайп-тайпара хувцамаш ловш хьайоагIа из моттиг. Президента указах (№314), 9-ча денна бIаьстан хьалхарча бетта, 2004-ча шера, хьакхеллар таханара паччахьалкхен санитарни кхуврч. Таханарча дийнахьа из йоккха болх-моттиг я, массе субъекташка хьайийла филиалаш йолаш. Шоай балха тIехьа доглазаш, наьха унахцIено лораяра долча гIулакха ураэтта латт уж нах. Царна тIадехка декхараш доккхий да — уж ба республика массе миIингашкара санитарни хьал тохкаш, лорадеш, цIаьхха цхьа инфекци, у даьржа моттиг хуле, из хьал тоадара тIехьа дикка къахьега дезараш. Таханарча дийнахьа, уж тоабаш къахьегаш я: Назранерча, МагIалбикерча, Шолжа-пхьерча районашка. 2006-ча шера денза цу кхуврча кулгалдеш ва унахцIенон Iилман кандидат, цIихеза лор вола Камурзой Борис. Цига къахьегаш болча 64 сага юкъера, дукхагIбараш, унахцIенон гIулкхаца бувзам бола нах ба. Царца цхьана санитарни хьал лорадара тIехьа къахьегаш хьабоагIа гигиенахи эпидемиологехи болча кхуврчера болхлой. Чахкенаькъан Хьасана кулгалдеш, ший болх лакхача боараме дIахьош я из моттиг. Тахан цар доалахьа я: шиъ оперативни моттиг, бактерологически, вирусологически, санитарно-гигиенически йола кхоъ лаборатори. Из боккха болх, тахан, вай республике дIабахьар малагIча лагIа тIа латт дийцар тхона, Роспотребнадзора кулгалхочун гIонча йолча, ГетагIазанаькъан Зарас.

— Тахан ер болх федеральни оагIонца дIахьош ба. Вай мехка хьаоттадаь латташ да, зIамигача, йоккхача бизнеса административни низ сов чIоагIа ма бе аьнна, бакъда, вай республике цхьацца хувцамаш бахьан кхыча тайпара латт из хьал. Оаха тIахьожам лоаттабу моттигаш — ишколаш, берий бешамаш, дарбанчеш. Планови тIахьожама юкъе я: республикански клинически дарбанче, МагIалбикера дарбанче, Шолжа-пхьера керттера дарбанче. Цу моттигашка гIолла дукха адам чакхдоал, цунга хьежжа лакха кхерам болча оагIонца латт уж. Ишколашка, берий бешамашка оаха тIахьожам лоаттабу, бIайха буа кхача хилийтара тIехьа. Тха декхар да, пищеблокера хьадоладенна бера хьалхашкарча оаркхинга чу кхаччалца, цу даара хьал довзар. Шелденна дале, е дика боацача кхоачамах кийчдаь дале, из даар бера даа йиш яц. Белгалде деза, кхыйолча субъекташка санна, цу тайпарча моттигашка отравленеш хинна хIама, вай республике хиннадоацилга. Геттара гIадвугаш гIулакх да из.

— Кхы а малагIа дикаш хьоадергдар Iа?

— Ковид яха инфекци яьржача ханна, эггара хьалхарча юхьанца, цун духьале е эттараш Роспотребнадзора болхлой бар. Из лакха кхерам бола инфекци, шоай дегIаца йолга ца ховш лелар дукхагIа бола бахархой. ХIара аэропорте я Роспотребнадзора къахьегамхоша тIахьожам лоаттабу санитарно-карантинни пункт. Наха юкъе из долаш саг вий хьаже, Iалаьмате чехка из дIахо даржаргдоацараш юкъедоаладора цар. Цу кердача вируса эггара хьалха тохкам бе эттараш, Новосибирскерча кхуврча болхлой бар. Цу хана из вай мехка хьачудаланза дар. Шоай лабораторешка цу наха хьакхелла, дарбанчешка дIадоаржадир, цу унзарча лазара духьала дараш. Тха керттера декхар эпидемиологеца дувзаденна да, цудухьа, мичча хана сомаэккха йиш йолаш, тхьайса латтараш да тхона дагадоахкараш.

— МалагIа моттигаш я уж?

— Лоамашкара маьлха кашамаш хинна моттигаш лораю оаха. Вайцига гIолла у чакхдаьнна хинна ханаш 14-ча, 17-ча бIаьшаре латт. Цунга хьежжа, тахан кхера везаш хIама дац, у доаржаде йиш йола вирус цигара дIадаьннад. Тахан оаха лакха теркам лоаттабераш, ма даггара, яржаш йола сусликаш я. Уж геттара чIоагIа лазараш дIай-хьай кхухьарех я, цудухьа селий мехкарча, уна духьала тIом лоаттабеча, кхуврчаца бувзам лоаттабу оаха. Хан-ханнахьа хьабаьхке лийца сусликаш дIа а йихье тохкама болх дIахьу цар.

— Миштад вай сусликий хьал?

—Таханарча дийнахьа, кхера везаш цхьаккха хIама дац.

 — Кхы малагIа кхерам ба вайна инфекцешка диллача?

— Крымско-геморрагически лихорадка оала лазар. Эггара хьалха из гучаиккхар, цхьан цIагIарча кхаь сага вахар хоададеш, 2004-ча шера. ВиълагIа вола саг халла кIалхарваьлар цу унзарца инфекцех. ЦIагIарча хьайбашта тIера, кулгайоахкоргаш йоацаш, фашкаргаш йоахаш яьллаяр цIен нана. Наьнагара из инфекци, цунга хьожаш хиннача мехкарашта дIатIаяьлар. Лазар, хIетта хьакхийттача хана, гучадакха маганзар. КхоалагIа саг цу тхов кIалара вежача мара, консилиум йинзар. ТIаккха кхийттар эттача хьалах. Тахана-м из лазар вайцига лорадеш да, бакъда, цу хана, уж кхо саг ханнахьа кIалхарваккха низ хиланзар.

— Мишта дIадолалу из лазар?

— ДегIа йIовхал геттара лакха айлу, цхьацца йолча моттигашкара цIий долалу. Къаьстта, цIий ца сацарах бов нах. Тахана-м хьал кхыча тайпара латт. Ростоверча, Ставрополерча кхуврчашца бувзам лоаттабу оаха. Цар массе оагIорахьа гIо ду тха белха тIехьа. Оаха даь лабораторни тохкамаш, Ставрополерча керттерча кхуврче юха тохкам беш чакхдоах. Вайцига болх беш бараш лакха говзал йола нах ба. 20-шу, 30-шу цу балха тIа къахьегаш, ха яьккха ба дукхагIбараш. Царех цхьаццабарий цIераш яха лов сона тахан. Гигиенахи эпидемиологехи болча кхуврча бактериологически лабораторен кулгалду Могушканаькъан Хьанифа, тIехьа тIа мел баьхкарашта мах баь варгвоаца дика хьехархо хинна латт. Дуккхача наха накъа яьнна, ший болх дика бовзаш къахьегамхо я. Таханарча дийнахьа цунга кхоачаш болхло вац вайцига. 50 шера санитарни гIулакхе болх беш хьавоагIа Долтмарзанаькъан ИсмаIал. Тахан, нахаца декъа дукха Iоадаьд цу гIулакхе латташ. Шоашта тIадехка декхараш бехктокхаме дIахьош, белгал болаш хьабоагIа: Мурзабеканаькъан С. С, Оздой Л. А, Хашенаькъан Л. И, Исмейланаькъан А. С, Гайсананаькъан Р. А, Дарчанаькъан У. А, Цхьурой Х. М, Совтанаькъан Н. И, Хамхой А. Х, Исмейланаькъан Э. С, ЦIолой М. Б, Боканаькъан Т. Б, Iелджаркъанаькъан М. К, Зархматанаькъан Т. С, Дибаранаькъан И. М, Гадаборшанаькъан М. М, Нальганаькъан Ф. М, Арсамаканаькъан А. С, Совтанаькъан Л. К, БIархой Р. М, Малсаганаькъан А. М, Албаканаькъан Л. М, Боканаькъан Р. Б, Дзейтанаькъан М. А, Дубовик Н. И, Малсаганаькъан Б. А, Йовлой Д. С, иштта кхыбараш а. Къаьстта цу наха, шоай болх лакхача боараме доглазаш дIабахьарах, Даьла къахетамца республикера санитарни хьал лораде аьттув боал.