Сийлахь-йоккхача Коталон 80 шу дизара цӀай хьатӀакхоачаш, суда зале ший тайпара йола экскурси дӀайихьар. Берий таро хилар кабинеташка, суда заседаней залашка хила, царна цох иштта хилар Даьхенцара безам совбоаккхаш йола урок.

Суда болхлоша берашта экскурси еш хьалхадаьккхар, вай турпалхошта карагӀдаьннар, исторен оагӀон тӀа из дусаргда вай мел дах, мохк бахьан цар шоай синош тӀем тӀа Ӏодаьхкар, цудухьа ала йиш я, из ший тайпара кхетам балара болх бар берашца беш хиннар. Из болх вӀашагӀбеллараша шоашта могар ду вай зӀамагӀа йолча тӀехьенна Сийлахь-боккхача Даьймехка тӀема Котало йоаккхаш денал, майрал гойташ латаш хиннача вай даьй сийле йовзаргйолаш, из цар йицъергйоацаш.

ГӀалгӀай Республикан Лакхехьарча суда кулгалхочун гӀончас ЦӀелой Элинас берашта йовзийтар керттера моттигаш: болх беш йола кабинеташ, суда кхетачений залаш, иштта «ТУРПАЛХОШТА КАРАГӀДАЬННАР ЦӀАККХА А ДОВРГДАЦ» яха гойтам, из ба уйчен хьалхарча гӀата тӀа. Ма дарра гойтача тӀема сурташа хьаелл исторически оагӀонаш Сийлахь боккхача Даьймехка тӀема шерашца ювзаенна йола. Цул совгӀа, бераш дахар ГӀалгӀай Республикан суда балха даькъ тӀарча исторен Музее, цига лаьрххӀа Сийлахь-боккхача Даьймехка тӀем тӀа Котало яккхара 80 шу дузаш хиларга хьабийллар «Боккха дагалоаттам» яха керда гойтам.

Музей, лоархӀаме дакъа дар экскурсена чудоагӀаш хинна, цо таро хилийтар берашта мехкарча суда болх бовзарал совгӀа, наггахьа мара гуш доаца архивни сурташ, каьхаташ го, цар тӀа дувц тӀом йистебаьнначул тӀехьагӀа мохк меттаоттабарах, из чӀоагӀбарах.

Из кхетаче дӀахьош керттера терко тӀаяхийтар «Хьалхарчар болам», «Коталон белгало» яхача боламашта. Цу проекто тӀахьех берашта дукхагӀа новкъостал дара, сий долча российски паччахьалкхен карагӀдаьннар дикагӀа царна довзийтара, сурташца исторен лоархӀаме моттигаш йовзийтара.

Каьхата оагӀонаш тӀа бераша Коталон Парад йиллар, иштта цар сурташца гойтар орденаш, майдилгаш, ЦӀаккха йовш йоацача цӀера белгало. ХӀара сурт берашта дег чу дусаш, цун маӀан гойташ дар, дунен тӀа машар хургболаш шоай са Ӏодилларашта баркал оалаш дар дукхагӀдараш.

Бераша дилла хӀара сурт лоархӀаме дар цу гойтаме, цар хозйир суда уйче. Цига го йиш яр маьтсела бетта 9-ча денца дувзаденнар: Коталон Ди, тӀема шерашка хиннар.

Кхы кӀезигагӀа лоархӀам боацаш хилар «Дагалоаттама оаз» яха болам дӀабахьар. Паччахьалкхен болхлоша вӀашагӀбеллача цу болама юкъе бераша Сийлахь-боккхача Даьймехка тӀема Коталонна хетаяь байташ йийшар, цар дийцар шоай даь-даьша лелабаьча тӀема наькъах лаьца, цар денал гойтарах, уж моастагӀчоа духьалъотташ хиларах лаьца.

Эггара зӀамагӀа волча экскурсе доакъашхочун 4,5 шу даьннадар, цо селлара хоза йийшача байто бӀаргех хий даьккхар цига гулбеннарашта.

Юххера, кхетаче йистейоалаш, берашта Коталон белгало тӀайола седкъилгаш, мерза хӀамаш елар. Цу доккхий доацача, бакъда лоархӀамеча совгӀаташа царна хьалхадоаккхаргда Сийлахьча Коталон ди лоархӀаме хилар.

Тахан берашта дӀалуш дар, цар кхоане хургйолаш, кортамукъале йоаккхаш латаш хиннача вай даьшта карагӀдаьннар довзаш уж хургболаш деш да. Даьхенцара безам совбоаккхаш, цу зӀамагӀдолча ноахалá тахан вай дуташ дар цунна дагалаттаргда, ший къаман карагӀдаьннар довзаш хургда из.