«Кхыча моттигашкара хьал теркалдича, къаьстта шун республикерча наьха вахара шераш дӀаьхагӀа да, адам а дебш латт. Цо хьагойт; ишколаш, берий бешамаш, поликлиникаш готта йолга.

Эггара керттердараш да, аьнна хет, тахан цу оагӀонцара гӀулакхаш», - теркалдир Путин Владимира. Республикерча унахцӀенон гӀулакхах йолча министерствос белгалдечох, таханара наьха вахара ха 79, 4 шерга кхоачаш латт, адам дебар 2023-ча шерга диллача, эзар сага 15, 0 тӀакхеташ да.

Мехкара адам дебаш хиларца дувзаденнараш теркалдир вай мехка кулгалхочо. Эггара керттерчарех да президента дезала терко еш хилар, 17 шерга кхаччалца берашта ахча луш дола беркате гӀулакх. Мехкарча СФР оагӀоно белгалдечох, 45 801 дезалерча 133 648 бера 1,4 млрд совгӀа ахча хьаийцад гӀалгӀай мехка. Цунна юкъедаха республикера рузкъа - 530 млн сом.

«Даггара хьалъеш латта берий бешамаш, ноаношта, берашта новкъостал лоаттадар, дезала шу да, аьнна, кхайкадар - из деррига доккха гӀо деш да адамашта. Ноаношта, берашта терко лоаттаеш хиларо, кхоанарча денах догтийша, дог майра хулийт. Цудухьа нах бебаш латт мехка», - белгалдир вай Мехкадас Келаматанаькъан Махьмуд-Ӏаьлас.

Мехка хьал тоадара тӀехьа гӀо лоаттадарах, бахархошкара доккха баркал аьлар цо РФ президентá. Мехкадас белгалдир, беркатеча къаман проекташка, федеральни программашка гӀолла тӀехьарча пхе шера республике 22 950 моттиг луш йола 37 ишкол, 9,5 эзар моттиг луш йола 49 берий беш хьалъяь хилар. 7 эзар совгӀа болча бахархошта болх бе моттигаш елар цу беркатеча гӀулакхо.

«Цу моттигашка балха хержараш дукхагӀча даькъе, дешара моттигашта юхе дадача урамашкара кхалнах ба: ноаной, йижарий, несарий». 2024-гӀа шу чакхдоалаш кийча хила езаш я 2 430 дешархочоа моттигаш луш йола 5 ишкол, 220 бер тӀаэцаргдола цхьа берий беш.

ДӀадаха дешара шу доладелча денз, мехка болх беш хиннай 75 867 моттиг йола 149 ишколи, 17 664 бера лаьрхӀа 86 берий беши. Карарча хана кхы а 19 606 моттиг эш. Цу гӀулакха хьалъе еза 720 моттиг йола 25 ишкол, 220 бер тӀаэцаргдола 8 берий беш.

Цул совгӀа, 2022-ча шера денз, РФ президента соцам баь, 29 ишкол тоаяьй мехка, таханарча дийнахьа тоаеш латт ялх кхы а, 2025-ча шера тоае лерхӀ пхи ишкол. Иштта вай Мехкадас теркалдир, республике дуккха оагӀонаш йола йоккха дарбанче эшилга.

Дукха нах тӀалатташ йолча клинически дарбанчен аьттув бац, таханарча хано дӀадеххача тайпара, боаггӀача боараме унахошка хьажа, цар мел дола хьашташ кхоачашде. Бахьан - цу чу моттигаш цатаара гӀулакх 45% кхаьча латт.

«Республикера клинически дарбанче, унахцӀенон оагӀон керттера моттиг лоархӀаш я. Хьалха 250 сага моттигаш луш хинна кхален дарбанче я из. Цох дийцадар вай из, Ӏа къоабалдир, 500 унахочоа моттигаш луш йола дарбанчеи, 200 саг тӀаэцаш йола поликлиникеи цхьана хургйолаш, йоккха дарбанче хьалъяр.

Таханарча дийнахьа, цу балхах йола проект кийча я, гӀишло хьалъе еза доазув а къоастадаьд оаха», - аьлар вай мехка кулгалхочо. 12 780 тонн Ӏалама газ шера хьайоаккхаш йолча проекта лаьрхӀа моттиг кийчъяьй Илдарха-ГӀалий тӀа.

«REMAPLE» яха вахаре эшаш йола химически хӀамаш арахецаш йола завод хьалъе йолаяьй «Кальон» оалача оагӀоно. 19,5 эзар тонн наха эша хӀамаш арахецаргья цо шера. Цу гӀулакхо болх бе моттигаш лургья 90 сага.

Мехкадас белгалдир, тахан арахьара хьачукхухьача хӀамашта санкцеш юкъейоалаяь латтача хана, мехка иштта завод хилар геттара лоархӀаме, вайна аьттув болаш долга. «Санкцеш юкъейоалаярах, цхьайола арахьара хьачукхихьа химически хӀамаш юхасайцай. Из проект дегӀайоалае безам болаш хинна инвестор тхо долча вера.

Илдарха-ГӀалий тӀа доазув делар оаха цунна из болх кхоачашбе», - аьлар Келаматанаькъан Махьмуд-Ӏаьлас. Мехкадас белгалдир, бӀеха хиш цӀендеш дола чоалх-гӀирсаш арахецаш йола завод хилар мехка мел лоархӀаме да.

«Республикера хьал теркалдаь, цу оагӀонцара проект йоаржаяра тӀахьийхар оаха инвестор. Гонахьара Ӏалам, лаьтташ бӀехлургдоаца болх ба дӀабахьа безаш. Ишколашта, дарбанчешта, кхыйолча моттигашта лаьрхӀа йола бӀехденна хиш цӀенду чоалх-гӀирсаш арахецача моттиго болх бу цхьа шу да», - белгалдир вай Мехкадас. «РИАК», «РИАЛ» яха кӀалах хӀамаш хьаеш йола ювзаенна заводаш хьайийллай оаха.

Таханарча дийнахьа царна чуйоагӀа цу оагӀонцара 11 моттиг, кхыча мехкашкара моттигаш йолаш. «КӀала лоаладеш йола «РИАЛ» яха завод я ший болх дӀахьош. Итт тонн гаргга кӀалах яь хӀамаш арахец цу завода хӀара шера. «АТМ» яхача йӀовхал лоаттаю радиатораш хьаеча завода 1,3 млн секци арахец шера.

Иштта, тайп-тайпара йола хьийнача хӀамах яь турбаш арехецаш болх ба мехка дӀахьош», - белгалдир Келаматанаькъан Махьмуд-Ӏаьлас. Цу дерригнех дувцаш Мехкадас аьлар:

«Мехкара хьал тоадергдараш юкъекхувлаш, болх дӀабихьаб оаха, хӀаьта цох хьахинна беркат а тахан гуш да. Моттигерча экономикан хьал айлургдолаш, дикка къахьийгад. Из тахан эггара лоархӀамечарех да!» РФ президента, из хьаллоацаш, аьлар:

«Бизнес дӀаяхьа аьттув луш дар тоадар, меттадоаладар эггара лоарх Ӏамеча лагӀа тӀа латт».