Из да «доккха цхьа доазув» а хинна, зӀамига юрташ шоайла вӀашагӀкхийтта хилар, цу дешо уйла яйт, хаттараш а кхолл.

Таханарча заман вахара-экономически хьал тохкараша белгалду, вай мохк боккхача мехкашта тӀехьакхувш латташ хилар. Керттера нах дукхагӀа тӀаозаш йола моттигаш я Москва, Питер, Ӏаьржача форда йист. Гаргарча 30-50 шера Россе европан доазон тӀа, Зауралье шахьараш, юрташ шоайла хотталуш хила тарлу йоах цу хьала мах оттабеш болча говзанчаша, цул совгӀа азиатски дакъа доассалуш а хургда. Цудухьа цар хьалхадоаккх, паччахьалкхено миграцена тӀахьожам лоаттабара никъ лаха беза, цу тайпара хьал оттаргдоацаш.

ГӀалгӀайчен хьалхашка латтараш кхыдола декхараш да, бакъда уж кхетадеш хилар дӀадех, царна чудоагӀаш долча паччахьалкхен доакъоша, уж сиха кхоачашдара.

Мишта дегӀадоагӀаш хургда вӀашагӀтехача доазоний экономически, вахара, транспортни бувзамашца дувзаденна хьал? МалагӀа хаттараш кхоачашдергда цо, малагӀа халонаш хургья цу наькъ тӀа?

Россе хӀара миӀинге я юрташ, наьха безам вӀалла а бовргбоацача, тамашийна хозача ГӏалгӀай мехка боагӀача хана, безам болаш хул уж е юрта е кхалене баха, наьха вахарга хьажа, цу моттига сурт-сибат го, бакъда цу юртий хьалхара сийрда цӀераш мича яхай ца ховш яйна дӀаяьнний…

Нагахьа санна вай юрташ, нийсача моттигашка ядача шахьарех дӀакхийтта, царех цаӀ е шиъ шахьар хинначул тӀехьагӀа, мала хургва вай мехка ва безам болаш? Бакъда хано хьагойтаргда из, дале а тахан я цун уйла е еза ха.

Цу хьакъехьа чӀоагӀа лоархӀаме да укх деношка вай республико ДОМ.РФца бувзам лелабе бартчӀоагӀам бар, из Российски Федерацен вахара дакъа дегӀадоаладеш къахьегаш йола 25 шу совгӀа да. Из барт бар тӀадерзадаь да Магас-Шолже гаргайоалаяра, цо новкъостал дергда юкъара проекташ дика кхоачашъе, иштта юкъера дӀадоахаргда доазон тӀа гӀишлош хьалъеча нийслуш дола кхоачамбоацараш.

Белгалду, ДОМ.РФ проектни тоаба кийчъергья говзанч-хьехам луш, цо дувцаргда доазув дегӀадоаладарах, цу юкъе йоагӀаш хургья Магас, Наьсаре, Илдарха-ГӀала, Шолже, иштта Наьсарен, Шолжа кхаленаш. Цу хьакъехьа де лерхӀар белгалдаьд 2035 шерга кхаччалца. Цу тайпара хувцаргда доазон план яккхара дола каьхаташ, дувцача даькъ тӀа гӀишлошъяра балхаш ду хьал.

Уж а кхыдола хаттараш а кхоачашдар дувзаденна да юкъарча вахара моттиг Ӏалашъярца, из лоархӀаме да вай мехка.

Масала, хьаэцаргья вай Магас - республикан столица. Из мохк кхотабара юкъ я. Шахьар дегӀайоагӀаш я лакхалла а шоралла а. Къайле йолаш дац, дӀахойодача хана цунна чуйоагӀаш хургья боахамий, цхьацца гӀулакхаш леладерий гӀишлош, цунга хьежжа нах а тӀакхеташ хургба.

Керттерча, кулгалхой багӀача моттигах хьакхета гӀерташ да юхе дадаш дола доазонаш. Столица дӀакхеташ латт Эккажкъонгий-Юртах, хӀаьта из ший аргӀагӀа кхыча юртах дӀакхеташ йоагӀа, иштта кхы дӀахо а. Нагахьа санна федеральни никъ доазонца бецаре, йоккхагӀа йола юрт дӀакхеташ хургьяр Наьсаренах.

Из дика да е во да? Из мичча беса дале а, таханара хьал да из. Саг ваха Ӏохов даьсса уллача доазон тӀа, цунна лов ший вахара, экономически хьашташ кхоачашде. Уж хьалаш тахан дукхагӀча мехкашка, моттигашка наха лохаш дарех да. Цудухьа массахана чулаца дезаш да чоалхане, лоархӀаме декхараш, цу тайпарча доазоний хьал къоастаде дезаш да.

Хьалхарча аргӀагӀа хьалхашка отт «экологи» яха дош. Кхотаенна яхаш йола юрт къулбехьара, къилбаседе кхоаче, цунна нийслургья цӀенонца, нувхаш гулъярца, уж дӀаяхарца, хица, сердалца ювзаенна халонаш. Из бахьан долаш, дегӀаахар лаьгӀлуш хургда.

Из доацаш а, дика хургдар кхачан кхерамзле йиц ца еш вай хуларе, цун кхоачам эшаш хилар керттерча декхарех долга кхетадеш хуларе. ДукхагӀа долча даькъе, из Ӏалашду доалахьара боахам лелабеш хиларо. Нагахьа санна шахьар йолалой юрт «яа», наьха таро хургьяц шоай даькъ тӀара кхачан даараш леладе.

Хано хьагойтаргда малагӀа, фу дергда. Цу тайпара кхотадалара духьалара, юрташ вӀашагӀ ца кхетийтара вай говзал яц, доазонаш къоастадара болх хьалхара гӀа боаккхаш ба, ГӏалгӀайчен шаьрача доазон тӀа.

Керттердар - паччахьалкхен 100 шу дизара говзал йолаш я, ткъаь итт шера совгӀа Россена чубоагӀа мохк дика дегӀабоагӀаш хилар. ГӏалгӀайче дӀахо дегӀайоалаяра, вай хила деза нийсача наькъ тӀа. Укхаза керттердар цаӀ да - сага хьашташ кхоачашдар, республикан бахархой вахар дика хилийтар.