2015-гӀа шу отталца «ТӀаргам» яха пост цӀихезача сага цӀи лелаеш яцар. Из хӀама теркалдир МВД чухьарча эскарах йолча ветераний Совета. Из гӀулакх тоаде дагадехар ветеранашта…Погранични эскаре декхараш кхоачашдеш хиннача вай къаман къонгех тахка болабелар уж, Пхьилекъонгий Лорса Саварбика тӀехьа бир соцам.

«ТӀаргам» яхача постах цун цӀи тиллар цу хана хиннача кулгалхочунна Евкуранаькъан Баматгире Юнус-Бека тӀадихьар. ТӀема гӀулакх дика довзаш, леладеш хиннача цо йоккха терко йора ишттача хӀаманна, ше тӀахьожаме лаьцар цо из гӀулакх. Пхьилекъонгий Лорса Саварбиках мел дар гулдеш, мел эшача моттигашка из дӀаухийташ къахьегаш бар ветераний Совета доакъашхой.

Иштта, 2015-ча шера, Россе ФСБ соцам баь, гӀалгӀай майрача бӀухочо Даьхен гӀулакха латташ мел даьр теркаме лаьца, цун цӀера сий деш, «ТӀаргам» яхача постах Брестски крепосте моастагӀа вохавеш лаьттача Саварбика цӀи елар. 2016-ча шера, бӀаьстан кхоалагӀча бетта 7-ча дийнахьа Коталон ден хетадаь цӀай дездеча, республикерча Россе ФСБ погранични оагӀонах из цӀи туллаш лоархӀаме кхетаче дӀайихьар.

Сийленг, бӀухочун цӀерах мемориальни улг, музей хьаеллаш дӀайихьар кхетаче. Цига гулбеннабар цу ханара мехка кулгалхо Евкуранаькъан Юнус-Бек, Халкъа Гуллама, Паччахьалкхен, ФСБ болхлой, иштта Саварбика цӀен-нана Лейла, цун воӀ ИбрахӀим, тӀема ветеранаш, чухьарча гӀулакхех болча оагӀон ветеранаш, кагирхой, юкъарлон моттигий доакъашхой.

1941-ча шера, ахкан хьалхарча бетта 22-ча дийнахьа къона лейтенант волаш эскаре тӀаийцар цо тӀом. Хьалхарча дийнахьа денз, фашист кагвеш, тӀема аренашка белгала волаш, моастагӀа вохавеш хьавенав из. Брестски крепосте лаьттача туржаӀа юкъе хиннав из, 17-ча ЦӀеча Байракха погранични тоабан кулгал деш волаш.

Батальона командир волаш дездир цо Коталон ди, тӀема гӀулакх 1958-ча шерга кхаччалца дӀахьу цо, 1-ча мотострелкови дивизен полка командира гӀонча волаш. Пхьилекъонгий Сафарбика наькх тӀа яьдай дукха орденаш майдилгаш: ТӀема ЦӀеча Байракха ши орден, ЦӀеча Седкъа ши орден, Даьймехка тӀема орден. Иштта, « ТӀема декхараш кхоачашдарах» яха майдилг елар цунна; котало яьккха 60 шу дузача хана, РФ Президента Путин Владимира «Сийлен хьарак» яха орден елар цунна. 2013-ча шера, 94 шу даьнна волаш, хаьдар цун вахара никъ. Тахан дуккхача кагирхошта масал долаш яхаш я цун еза цӀи! Ветераний Совета доакъашхой цун цӀен-нана Лейла йолча хьоашалгӀа ух тахан. Ха дӀаяхаяле а, цӀен-даь тӀема никъ бувца вӀалла хала хетац цунна.

Белгалде деза, «ТӀаргам» яхача погранични посте латтача тӀемахоша ЖӀайрахьа кхалерча кагирхошта нийса кхетам луш, погранични эскаре бахара уж кийчбеш, «йийллача наӀарий» ди дӀакхухьаш къахьегилга. Пхьилекъонгий Саварбика цӀерах йолча музее кхетаченаш дӀакхухьаш, РФ вахархочун паспорт дӀадалар а цига дӀахьош болх лелабу тахан мехка. Брестски крепосте лаьттача тӀема юкъе 35 бӀухо волча тоабанца шин кӀира моастагӀа юхавийттав Саварбика. Герз, иштта кхыдараш кхоачаденна бисача, 35 сагах пхиъ мара ца висача, малхбоален оагӀорахьа юхабала болабеннаб уж. Ветерана дийцача къамаьла юкъера дешаш да ераш:

«1941-ча шера гуйран хьалхарча бетта 2-ча дийнахьа Брянске арадаьлар тхо. Цигарча цхьан юрта немций взвод чуйолча цӀенна го бир оаха. Герз дацар тхога хайра, бакъда говзалца карабоалабир оаха фашисташ. Немций мотт ховш хиннача цигарча цхьан вахархочунга гӀолла хоам байтар аз; цӀен го баьб, шоаш карадаьхкача дикагӀа да шоана, аьнна. Царга мел хинна герз хьадаьккха, уж боабаь дӀаходахар тхо».

ЦӀеча эскара тоабах массехк ди даьлча мара дӀакхийттабац уж, хӀаьта цига дагадоацар дар царга хьежаш…моцалла балабоахкаш, халчаэттача царга герз Ӏодилла аьннад командира… Массехк дийнахьа хаттараш деш тохкам бир цар тоабан. Юххера а, Даьхенах дог лаза къонгаш уж болга хайра цига. ВоккхагӀа вола лейтенант ваь, НКВД рота кулгалде хьожавир вай мехкахо. Сов дукха рапорташ яздаь, кхычахьа дӀахьожаве со, яхаш, 1943-ча шера инарал-лейтенанта Галанина кулгал деш хиннача 175-ча Уральски дивизен 282-ча Свердловски полке дӀахьожавир из. Кхо бутт цига баьккхачул тӀехьагӀа, тӀем тӀа кхаьчар из. 1943-гӀа шу ЦӀеча Эскара чӀоагӀа лоархӀаме, хала эттар. Къаьстта лира тӀом бар Курски дукъ оалача моттиге лаьттар. И. Комаринец яхача полковника кулгал деш хиннача 282-ча Свердловски полка тӀадиллар, эггара хьалхара моастага юхатохар. Самодуровка оалаш хиннача юрта йисте дӀачӀоагӀбенна, фашист дехьа ца воалийташ, латта безар бӀухой. Ахкан шоллагӀча бетта 5, 6-ча бийсашка дӀадоладир деррига, фашист вохаве кийча болаш, хӀама дар аренашка эттар.

1943-ча шера кӀимарса бетта 7-ча дийнахьа Ӏуйранара сатем бохабир даггара легача бомбаша, йоккхача топий пхорчаша. Бикъа кӀур, танкай таташ, лелхаш дола пхорч- деррига вӀашагӀъийнадар ара. Са кхоачадаллалца духьаллаьттар уральцаш. Самодуровка яха юрт лораеш лаьттарашта 10 танк, пхиъ моттиг йоаккхаш дола герз тӀахийцар фашисташа, хьалха лийлхар… Пхьилекъонгий Саварбика кулгал деш хиннача рото, чухьелхача танкашта новкъарле еш, говзал кхостайир. Садикъа немций шоай йиъ танк юташ юхабайдар. Кхы а шин шера бе безаш бар тӀом… Белорусси гӀолла чакхваьлар вай мехкахо Гитлера бӀухой наькъаш тедаш, 1944-ча шера 282-ча полка хьалха волаш, Буг яхача моттиге чуваьлар из, Польша доазон тӀа бар уж. Ийс бетта лира тӀом беш лаьтта, Одер яхача хига кхаьча, Германена тӀакхоачаш латтар уж. ТӀема аренашка пхезза лозавир вай мехкахо, цкъа корта лозабеш; бакъда кӀеззига меттавоаггӀаше юха тӀема аренашка аравоалар деналах визза хинна Саварбик.

ТӀом сецачул тӀехьагӀа а диззача итт шера тӀема гӀулакхе хилар из, полка командира гӀонча волаш чакхбаьлар цунна из бӀаьха, чоалхане никъ. Мехкарча ветераний Совета хьалхалатташ вай кагирхошта хьехам луш, деналца ураоттабе гӀерташ, къахьегаш хилар из. Вай дегашта цӀаккха йицъяла йиш яц ишттача бӀухой цӀераш! ТӀема аренашка белгала волаш, тешаме новкъост волаш, кхерам яхача дешо юха ца воаккхаш, фашист вохавеш, вай мехка чугӀортарах из дехкевоаккхаш лаьттав Пхьилекъонгий Саварбик. Иштта бола къонгаш ба къаман эшараш, цун хӀама лорадераш!

Котанаькъан М.С., балха тӀара мукъаваьнна милице полковник, ОВД ветераний Совета кулгалхо