Цхьа шу хьалха, массехк гӀо деш леларех вӀашагӀъеллача тоабо лаьрхӀар, мехкарча кхувш латтарий къаман меттацара безам чӀоагӀбе. ГӀалгӀай мехкара моттигаш гойташ, дӀаболабир цар из болх. Ерригача Россе къамашта юкъерча союза кагирхоша дӀахьош йолча яхьашка дакъа лоацаш, гӀалгӀай мотт цӀена, шаьра бувца Ӏомалуш ба тахан дешархой. Цу проекте дакъа лаца гулбелар ялх ишколера дешархой. ХӀара тоаба лакха говзал гойта гӀерташ, наьна мотт лакхача боараме лебе хьожаш яр. Таханарча денга кхаччалца цу проекте дакъа лоацаш бар 5-ча, 11-ча классашкара дешархой; бакъда, «ГӀалгӀай мотт йовхьамашца, дешашца» яха проект вӀашагӀайоллаш, ВМСМ кулгалдеча Оздой Инала, лакхерча классашкарча берашца дӀакхухьаргдолаш, соцам бир цу гӀулакха. «Сердало» газета корреспондентаца къамаьл деш, цар белгалдир, 10-ча, 11-ча классашкара бераш кастта бералца Ӏадика ювцаш да, цудухьа геттара лоархӀаме да къаьстта уж цу юкъе чулацар. Эггара хьалхарча аргӀагӀа, шоашта гонахьа къахьегам беза, хӀама Ӏомаде, сийрда кхоане кхолла ловш бараш гулбе беза цар. Оалаш да-кх, хьай наха юкъе, дикача новкъосташца моллагӀа хӀама къоастаде, халадар тоаде дуккха аттагӀа да аьле. Белгалде деза, из проект Миннаца гӀо деш дӀахьош йолга.

Массанена чӀоагӀа хоза хеташ дӀаяхар яхьаш. Шоаш леладеча хӀаман чам чубенна, бӀаргаш доагаш, кхесташ дар бераш. Зале багӀараша зувш дар, берашта шоай къаман мотт мел боча, хьамсара ба. ГӀалгӀай йоазонхоша кхелла произведенеш ешаш дар бераш, иштта цар гойтар «БӀаьшерий боадонгара» яхача Базорканаькъан Идриса яздаьча романах оттадаь дакъилг. Культуран, политикан, Ӏилма вахаре,гӀалгӀай къаман истори тохкаш дакъа лаьцараш дагалаьцар бераша цу викторине. Литературни произведенешка, вахаре каст-каста нийслуш долча дешашта таржам де дезаш бар доакъашхой цу яхьашка. Романа турпалхошца дувзаденнараш хоза хетар берашта. ХӀаране леладер тахка, шоашта хетар ала йиш яр цар цу юкъе. Эггара чӀоагӀагӀа яхьашка царна дезаденнарех дар, кхоллама оагӀонца дувзаденнар. Шоай яьннача ханага хьежжа теркалдора цар хӀара хӀама, бакъда, сценкаш гойтача хана, боккъонца боккхача наха санна дӀахьора цар деррига. ГӀалгӀай къаман вахарера тайп-тайпара гӀулакхаш, халхараш, иллеш хьокхар цар. Дог ураоттадергдола хӀама деза тахан кагирхошта, хӀаьта из царна корадоагӀа къаман культурацара. Дешархошта хьалхашка лаьтта декхар дар, къаман къаьнара Ӏадаташ, оамалаш гойтар, шоаш из деррига мишта лоархӀ хьахьокхар.

«Боккха толам боаккхаш да вай бераш тахан, доаккхал де мегаргдолаш говзал я цар гойтар. Шоай мотт дикка шаьрбарца, бовзарца чӀоагӀа чам чубенна хьувз уж, хӀаьта цу хӀамо тхона хьагойт, из гӀулакх дӀаходахьа дезилга», - белгалдир Оздой Инала. Кхетачен доакъашхошта лаьрхӀа вай къаман эггара хозагӀа дола даар (чӀаьпилгаш) кийчдаьдар лицее. Гулбеннараша доккха баркал аьлар лицея администрацена, дешархошта, иштта хоза хьаьший тӀаэцарах. Наьсарерча № 1 йолча лицейга йисар котало.«Берригаш а дика кийчо яь, боккха низ тӀабохийташ къахьегаш бар. Дикача оагӀорахьа белгалбаьлар берригаш, из зувш дар массане», - аьлар лицеерча тоабан капитан йолча Овшанаькъан Айшас. Белгалде деза, иштта йолча яхьашка дешархошта юкъе боккха пайда боаржабелга, цар дегаш ураоттаделга.

«Котдаьннадац аьнна вӀалла дог деха дац тхо! Накъадаргдола дукха хӀама дайзар тхона укх яхьашка», - аьлар кхыча ишколашкара даьхкача бераша. Иштта уйлаш берий хилар гӀадвугаш да, хӀана аьлча хӀара моттигера цхьацца пайда эцаш хила веза саг.

«Укх яхьашка сона эггара дезагӀа хийттар дар, из кхетаче мел лоархӀаме я бераша кхетадеш хилар, гӀалгӀай къаман йоазонхой, байтанчий кхоллама никъ, къаман истори царна довзаш, дезаш хилар. Гуш дар, бераша вай литература дешилга, цар цунца чам болга. ТӀехьарча хана геттара сагота кхест вай, гӀалгӀай метта йоаггӀача боараме терко яц, яхаш, хӀаьта укхаза гуш дар къаман мотт берий дегашта боча, хьамсара болга. Цудухьа чӀоагӀа лоархӀаме я иштта йола яхьаш», - аьлар Наьсарерча лицея кулгал деча Шадажанаькъан Марема.

Тахан Кавказа дерригача къамашта хьалхашка латта хало я, къамий метташ довр кхерам болча хьале латт яхар. Кагирхоша наьна меттацара гӀулакх лакхача боараме леладергдолаш, къахьега деза вай. ХӀаране кхетаде деза, мел хоза, бӀаьхий ба вай мотт, из ба вай даим лебе безар, хестабеш сий де дезар!