Казахстанера, Юкъерча Азера шоай мехка юха цӀабаьхкачул тӀехьагӀа, гӀалгӀай къоаноша оалар, ишкола вахара керттера оагӀув ба, вай къаман мах баь варгвоаца хьал да из.

Наха ховш дар, кхетам бола ноахал хьалкхедаро, ше дахача заман хьалаш довзаш из хиларо мара къаман культура, материальни тӀехьале лораергйоацилга.

КӀалха бахаш болча нахах е кхыча моттигашкара хьабаьхкача нахах вола хьехархо вай мехка хӀара юрта лоархӀаш вар. Кхыча беса из хила йиш а яцар, цо хьаделлар Ӏилман дуне, профессиональни говзал, физически, эхь-эздела чӀоагӀале.

Ткъа итт шера дукхадараш хувцаделар хӀара юкъарлон вахара, экономически даькъ тӀа. Арахьара хьачуденар вай юкъедаккха хьажар Ӏаткъаш хилар вай ишколашта, хьехархой лерхӀама, дешара оагӀонна, дукхача наьха оамалашта.

ДӀаяхача ханашка а сага кхетадаьдар, шоай гӀулакх дика довзаш болча болхлоша, инженераша, лакха балха говзал йолча лораша, бехктокхаме болча гӀишлонхоша, агрономаша, кхы а дукхача наха, вай ГӀалгӀайче дегӀайоалаеш, хозъергйолга. Уж берригаш а тахан дийша, ишколашкара арабаьнна нах ба, цигара хьайоагӀаш кӀийле хила еза цу деша.

ЛерттӀа таронаш йоацаш, тӀехьаюсарех йолча ишколашка дешаш долча берашта дӀалуш дар кхоана вайна массанена Ӏаткъаш хургда, цо эхь-эздела, сага кхетама хьал хьакхолл. Дукхача наьха, ишколашка лерттӀа кхетам цабаларах, шоай эхь-юхь цахиларах, вахара урок цигара хьаийца цахиларах, боккха хилча шоашта деррига а кхыча нахал дукхагӀа хов яха уйлаш хул.

Керда ишколаш хьалъеш, вахара юкъейоахаш латт 2024 шера - из вай кхоаненна, тӀехьенна, из лерттӀа дегӀайоалаяра, массе оагӀорахьара хӀамах кхеташ хилийтара деш да. Сона теша лов чӀоагӀа, хӀанз мара деша дӀаболалуш боацараш, ишкола яьккха баьннараш - уж кхыча беса, дикагӀа, цӀенагӀа, вайчул дукхагӀа начӀал долаш хургба.

Берашта, таро ярашта а йоацарашта а, могашл йолаш а йоацаш а долчарна цхьатарра дикал йола хьалаш лоаттадар, царга хьожаш хилар - из сийдола гӀулакх да. Итт шера деша ваьгӀа, боккхагӀчарна когаметта дӀаотта веза саг кийчвеча, ца хилча яргйоаца терко я из.

Таханарча заман ишколаш хьалъеш хилара уйла еча хана, хьай кара а доацаш, дагайох хьалха хинна ишколаш, цар хинна дешара хьалаш, уж вӀаший нийсдича эшарий-технически Ӏалашо яь йолча ишколашкара хьалаш лакха хилар гуш хул. Ма-дарра аьлча, укх тӀехьарча 10-15 шера вай республике дика кийчо яьй дешара.

Таханарча дено дӀадеххача тайпара сийрда, хоза хьалъяьй гӀишлош. Итташ дешара кабинеташ я, царна юкъе я информатика, хими, биологи, доазол арахьара метташ Ӏомадераш, лаборатореш хилар боккха аьттув болаш да дешара.

Цул совгӀа, таханарча хьисапе хьалъяьча ишколашка Ӏомаде йиш йолаш да моллагӀа вахара хьалаш, цига я дахчанца болх бара йола пхьоалле, мах бе Ӏомавеш йола моттиг, кхача кийчбе Ӏомалу моттиг, иштта кхыяраш. Дешара кабинеташ интерактивни улгашца, компьютерашца Ӏалашо яь я.

Вай кхоаненна лаьрхӀа хьалъяьча ишколашка моллагӀа йола кхетаченаш дӀаяхьара залаш а иштта спортивни залаш а я, цар чу эшаш дола гӀирсаш латт, шоай мукъа ха дешархоша дӀаяхьа йиш йолаш, спортаца ювзаенна моттиг дика кийчъяьй.

Лорий кабинет я, цига берашта сиха новкъостал эшаш хуле а аьнна, лаьрххӀа йола лорал ду болхло я дешара ха чакхъяллалца болх беш, цо таро лу дешархочун могашал чӀоагӀъе. Эггара лоархӀамегӀа долча гӀулакха лаьрхӀа йола моттиг а я - массавола саг Ӏохоаве таро йола столови.

ХӀара ишкола даькъ тӀа бераш дика дегӀадара, ловзараш дӀадахьара йола моттигаш кийчъяьй, шоай тоабашка хьежа я уж. Физкультурно-спортивни оагӀув тоаеш; футболах, волейболах, баскетболах ловза моттигаш яьй.

Вай хӀанз дувцараш да Ӏаьдало, бераш лерттӀа дегӀадоагӀаргдолаш, тахан лоаттадеш дола хьалаш. Из деррига а кхоана уж дийша арабаьлча, царна массе оагӀорахьара Ӏилма довзаш хургдолаш, биологе даькъ тӀа керда материалаш хьакхолларгйолаш, хьалхале лелаю балха говзалаш, космоса къайленаш Ӏомаяь хургйолаш деш да.

Дукха ха йоацаш Наьсаре гӀолла дӀаводаш, бӀарг тӀаэттар са, хоза кийчъяьча спортивни майдаш тӀа, царна гонахьара доазув гаьннара гуш а безам тӀабодаш а дар.

Геттара дика хетарца цецваьлар со Шолжерча цхьан керда хьалъяьча ишколе ашарий кабинет хиларах, цу чу дукха тайп-тайпара пандараш дар: дахчан пандар, домбра, пианино, баян, кселофон. Хетаргахьа, дукха яц цу тайпара хьалаш долаш Российски шахьарашка ишколаш.

Вай ГӀалгӀайчен итташ цӀихеза нах дешаш хиннаб, эггара хьалаш доацаш йолча ханашка. Бакъда йоацача таронашца дийшадале а, тахан вайна а дукхача къамашта а накъабоалаш лакхача балхаш тӀа ба, цӀихеза спортсменаш ба уж.

Дешара тӀакхувш, хьехархочо яхар хьаэцаш вола саг массайолча хана а хул белгалвоалаш. Хьалаш дацар аьнна, цун хьаькъал а безам а юхабоалаш хилац. Бакъда, царна лерттӀа дешара хьалаш вӀашагӀдохкаш вай хилча, уж лакхаленашка кхачарга сатувсилга хул вай. Цу даькъ тӀара цхьа дакъа болх баь баьннаб. Цудухьа тахан вай майрра ала йиш йолаш да; тӀехьа тӀайоагӀача хана ГӀалгӀайчен Ӏилма довза цӀихеза, дийша нах хургба, аьнна.

Таханарча ноахала, вай дезалашта хьалхашка латтар атта йоаца ха я, дукха да хьалхашка кхоачашде дезаш латта декхараш. Уж дувзаденна да лазарашца, масала, цӀийоацар оала лазар юхатохара тӀакхе веза из Ӏилма дийша саг, иштта мелаш дола хий лоаттадара хаттар а кхоачашде дезарех да, тайп-тайпара нувхаш чакхъяхара балха наькъаш да шаьрде дезаш. Уж ба дукхача наха пайда а боалаш, наха кхета а деш дола законаш язде дезараш.

ХӀанз вай белгалдаьраш тахан гуш латтача декхарех цхьадараш мара дац. Уж-м дуккха а дукхагӀа да. ДӀадахача шерашка болх баь хилара поалхам яц цу наьха, дуккхадараш хьалхара нийслуш хургда царна, эшаргда хьаькъал, дукха хоамаш шоай керта чу Ӏоадаьча хьаькъалах чакхдаха дезаргда.

Малав кхоана уж хаттараш кхоачашдергдар? Цунна жоп луш, ала лов, тахан вай кхееш йола тӀехье я: дикагӀа долча хьалашка хьалкхебаь, мел эшар дӀаденна, дешарга гӀолла чакхбаьха таханара дешархой, кхоана вайна накъабаргба.

Таханара берий даьй-ноаной каст-каста ухаш хила беза дешара моттигашка, шоай бераш мишта деш хьажа. Хьехархошца, хьехамчашца цхьана уж хьожаш хила беза, нагахьа хьехархой карагӀдоалаш беце берий дешара тӀахьожам лоаттабе, из де дезар дай ба, тайп-тайпарча кружокашка ахийта беза. ХӀара саг хьалкхеве веза, Даьлах тешар долаш, нийса никъ болаш, цӀена саг волаш.

Из хӀаране а массане а декхар да. Ший декхар довзаш, ше хьалаьцача наькъ тӀара варгвоацаш, дийша, ше караерзаяьча профессе даькъ тӀара Ӏилма дика довзаш саг хилар - из тахан мах баь варгвоаца ганз я. Бакъда из Ӏилма дика а довзаш, довзар аьнна харц лувш, наха балийна вола саг хилча, из вӀалла а кхоачалуш доацача зулама тараверз.

Тешшаме ала йиш я, вай керда ишколаш дукхача шерашка российски паччахьалкхен лерттӀа гражданаш кхебара хьалъяь я, уж иштта болаш, бизза Даьхен къонгаш болаш арабовргба цар чура дийша. Вай дукха я дикача хьехархой поалхам, Ӏадаташ, кхетам балара даькъ тӀа даьха толамаш. Цул совгӀа, дукха хара тӀакхувш дола бераш, кагирхой ба. Цу толамаша гӀадбугаргба ГӀалгӀайчен бахархой тӀайоагӀача хана.