Ховш ма хиллара, вахаре дукха хувцамаш хул, цу юкъейоал хоадам боллаш йола исторически ханаш а. Цхьан хана цу тайпарча доал дара даькъ тӀа, масала, исторически гӀишлош, сийленгаш, паркаш, базараш, административни гӀишлош хиннай. Шераш дӀаухаш хиларга хьежжа, юртара хьалаш дегӀадоагӀаш хул. Керда цӀенош хьалду, вахарца, промышленностаца ювзаенна моттигаш дегӀайоагӀа.

Цу тайпарча эргалонаша хӀара шахьара, юрта доазон тӀа дукха хӀама хувц. Керттердар да доал деча даькъ тӀара хьал, наьха вахара хьалаш лерттӀа хургдола никъ лохаш хилар. Из лоархӀаме дош да моттигерча Ӏаьдала, кхыча даькъ тӀа болх беш болча наха.

ХӀара нах баха юрт, ший тайпара чоалхане а дегӀайоагӀаш а я, цу юкъе гайна-ганза хувцамаш ца доалаш Ӏац. Из иштта долга ховш да, укх 30 шера ГӀалгӀайчен шахьарашка, юрташка скверашка, урамашка, майдашка; уж тоаеш дӀабихьача балхага хьежача. Таханарча замо луш йолча таронашца, укх йоккха йоацача хана, дикал йолаш а хоза а хьалъяьй уж моттигаш, царца хьахилар дукха хувцамаш.

Дукха ха йоацаш, карарча шера бекарга бетта, РФ Президента Путин Владимира Госсовета президиума яьржача заседане къамаьл деш белгалдир, цу даькъ тӀа боккха болх дӀахьош хилар.

Российски Федераце субъекташка кхоачашъеш я «Вахара хьалаш» яха къаман программа, из лаьрххӀа вӀашагӀъеллай вахара атта хьалаш наха хилийта, кхерамзлен Ӏалашо е, наьха вахаре нийслуш дола кхоачамбоацараш кӀезигагӀа хургдолаш, дукхагӀа балха моттигаш хьакхолла. Иштта массанега а кхоачаш хила деза вахара хьалаш, кхерамзлен дикал йола наькъаш.

Цу дерригне а таро лургья кхоалагӀа дакъа нах бахаш йола юрташ хьаллаца. Уж лаьрхӀа да экономически, инфраструктуран вай российски паччахьалкхен гом чӀоагӀбе.

Белгалдаккха дезаш да, вай республикан керттера толам ба дика наькъаш хьакхоллара даькъ тӀа. Цу дешогеттара а паргӀатабаьхаб вай мехкахой балха ахара а, юха цӀагӀа чубоагӀаш а нийсача, шаьрача наькъ тӀа гӀолла лела йиш йолаш хиларах. Кхы а лоархӀамегӀа да, зӀамагӀа йола бизнес дегӀайоалае таро хилар, наьха вахара хьалаш тоаде йиш хилар.

Иштта дале а, цхьаннена къайле йолаш дац, наькъашка дукха машинаш хиларах латта везаш моттигаш а нийслуш хилар. Геттара хала да готта урамаш хилар, цхьаккха тайпара машинаца чакхвала йиш йоацаш хул цхьадараш, цаховш цига цхьа машин юхасоце. Кхоачам болаш да МутаӀаланаькъан урам тӀа доаллар; цига, республикан дарбанчен юхе, цун юхе ядача моттигашка геттара чоалхане хьал да.

Хьаэцаргья вай Магасера Заьзиканаькъан Идриса цӀерагӀа проспект, цига гӀолла хӀара денна бӀаьш эзараш нах дехьа-сехьа бувл, иштта машинаш а лел, цул совгӀа цу даькъ тӀа дукха вахара хьашташ кхоачашду моттигаш яда. Кхетаде деза, ха дӀа мел йода, уж кхы а дукхагӀа хургйолга.

Цу тайпарча хьалдизача наькъий уйла е езаш а хул. ДукхагӀча даькъе уж моттигаш наха юкъе ювцаш хул, гӀашлошта дехьа-сехьа балара йола моттиг цига хьаяр дезаш, массанахьа баьццара гаьнаш дӀаегӀа, из доазув хоза тоадаь, цига паркаш а аллеяш а хургйолаш, цига лелаш машинаш а йоацаш.

Бакъда, цу тайпара балхаш деш хилча, дукха къахьега деза, цкъа хьалхагӀа тохкама болх дӀабахьа беза, юкъе нийслургдола кхоачамбоацараш теркалде деза. Цу тайпара проекташ кхоачашъеш хилча, хьалхарча аргӀагӀа Ӏалашде деза наха дӀа-юха лела таронаш цу даькъ тӀа хьакхоллар.

Ховш да моллагӀа дола шахьар тоаяра лаьрхӀа хьадеш дола балхаш, наьха вахара хьалаш тоадара деш долга. Из доагӀаш да бӀаьш, эзараш болча наьха лерттӀа баха таро хилийтара, тешшаме экологически кхерамзле хилийтара, заводаша, фабрикаша, Ӏилман даькъ тӀа, культуран моттигашка, ЖКХ оагӀон болх дикагӀа бергболаш.

ГӀалгӀайчен декхараш а иштта Россе кхычахьардараш санна да.

Ираза, тахан ГӀалгӀайчен говзанчий таро я, вай мехка а кхыча паччахьалкхен а муниципальни дешара даькъ тӀа а балха говзал Ӏомае. Масала, машинашта дӀаяха моттиг цахиларах дола бахьан кертте а лаьца, цу моттигех наха салоӀама, мах бара, кхоллама болх дӀабахьара доазув хьаде мегаргдар.

Цхьаболча наха дагайох хьалхарча аргӀагӀа Москвера Арбат, цо ден а бус а российски столица бахархой а хьаьший а тӀаоз. Турцерча Стамбуле, йоккхагӀчарех цаӀ йолча дунен моттиге, дукха миллионаш нах бахача, цу тайпара моттигаш массехк я. Иштта Нью-Йорка Ӏаьдало массехк шу хьалха Бродвея исторически цхьа дакъа гӀашлошта дӀаденна, машинаш йоаца моттиг йир. Из бахьан долаш, йоккхача шахьара оттам хувцарах, кхы тӀа 6 эзар квадратни метр шерделар нах лела йиш йола доазув.

Цох тара моттигерча бахархой а хьаьший безам тӀабодаш йола моттигаш дукха я. Царех я велосипедаш хехкара йола моттиг, кхыйола лаьрххӀа салоӀама моттигаш. Царна нийсса я духхьал автомобилаш мара лела йиш йоацаш йола моттигаш а. ХӀаьта, бӀаьш квадратни метраш йола, гобаьккха баьццара бай, аьшк, бетон, хоза зиза теха гаьнаш, ший тайпара куц дола сердалон лампаш цхьана вӀашагӀъувш йолча моттиге, наьха бӀарг тӀаотташ хул.

Из тема тохкаш бараша яхачох, цу тайпара гӀашлошта лаьрхӀа тоадаьча наькъашка машинашца хьовзамаш а хилац, дукхагӀа болча наха унахцӀена вахара никъ а лелабу, дукхагӀа социальни бувзамаш а хул тайп-тайпарча юрташка бахача нахаца.

Цунах тарра, тахан юкъарлонна доазув тоадара кхадж тоссаш, хьахоржаш я хьалхарча аргӀагӀа тоае езаш йола моттигаш, из хаттар кхы а дувца дезаш да МагӀалбика, Магаса, Наьсарен, Шолжа доакъош тӀа, уж балхаш дӀадахьа дагахьа, иштта кхыйола юрташ а белгалъеш я, цига кастлуш юкъарлон моттигаш тоае лерхӀаш хиларах.

Хетаргахьа, республикан бахархоша, хоза а хеташ, дӀахьу из гӀулакх, дукхагӀбараш раьза ба, машинаш лелаш дола наькъаш паргӀатагӀа хургдолаш, лаьрххӀа йола гӀашлой моттигаш хьакхоллара. Хьалхарча аргӀагӀа де дезар да, мехка столице малагӀа моттиг дикагӀа хургья нах леларгбола доазув дара. Цхьана жоп дала деза цу хаттара. Тахан эшаш да из е кхоана? Мел доккха хила деза из доазув, малагӀча даькъ тӀа дича бакъахьа да из? Керттердар - из кхы башха хала хаттар а дац, из кхоачашде йиш йолаш да балха юкъе, моттигера хьал а чулоацаш, наха пайдане а хургдолаш.