Кураза Зоврбика доккха дакъа юкъеденад къаман культура, гӀалгӀай мотт, литература дегӀадоаладеча.

«Малсаганаькъан Зоврбик гӀалгӀай къаман исторе оагӀон тӀа сийрда лар йита саг ва. ГӀалгӀай паччахьалкхе хьакхоллаш, цунна керте лаьттача, сий долча, къаман яхь йолча къонахех цаӀ хиннав из. Из дукхача балха даькъош тӀа къаман накъаваьнна, белгалваьнна саг хиннав: из хиннав революционер, нийсхон тӀехьа вола тохкамхо, лингвист, литератор. Цо хьакхеллар къаман «Сердало» яха газет, оттайир латиний графиках йола гӀалгӀай алапата проект, цу тӀа кхеллар цхьаццадола дешара книжкаш. Цун Ӏилман балхо доккха дакъа юкъеденад Кавказа метташ Ӏомадеча. Из хиннав гӀалгӀай меттала йолча шин пьеса автор- «ЙоӀ йодаяр», «Пхьа», царех гӀалгӀай къаман театр дегӀадара йола кӀийле хилар», - аьлар Ӏилман кхетаче хьаеллаш, ГӀалгӀай къаман библиотекан къаман-мехктохкама даькъа кулгалхо йолча Йовлой Заремас.

Малсаганаькъан Зоврбика цӀи гӀалгӀай дегашка яхаргья даим; хьаькъал, денал дола саг из хинна хиларах тарра.

ГӀалгӀай йоазув Ӏомадара, цун лерхӀам бара цун культурно-исторически, Ӏилман, лингвистически къахьегам кӀоаргга бувзабенна бар къаман истори довзарца, культура, мотт тахкарца, цудухьа цо таро елар цунна, кхоачамбоацараш юстара а доахаш, шийна хьалхашкара чоалхане никъ шаьрбе, цо лорайир мах бола гӀалгӀай къаман культуран тӀехьале.

ТӀехьагӀа ше доклад ешаш, цу конференце «Сердало» яхача кепайоазон цӀен кулгалхочо Курскенаькъан Хадижата белгалдир, Малсаганаькъан Кураза Зоврбик цӀихеза Ӏилманхо, хьаькъал дола хIарман болхло хиннилга. Цо доккха дакъа юкъеденад ший къаман дешар, культура, Ӏилма дегӀадоаладеча даькъа, цунна дика ховра гӀалгӀай а нохчий а метташ, иштта цу къамий этнографи йовзар, гӀалгӀай йоазув хьакхоллача дукха къахьийгар, Кавказа къамий меттай алапаташ тохкаш, ГӀалгӀайчен а ерригача Кавказа а исторе чухьа лар йитар цо.

Ӏилман а хьехархочун а балха даькъ тӀа, керттера терко цо лоаттайора дунен культуранна юкъе вай къаман культура яккхара тӀехьа, цо каст-каста дӀахьора халкъа багахбувцамах, археологех, этнографех, метта хьалах йола экспедицеш, цу даькъ тӀа а дукха, мах бола хIамаш гулдора цо; гӀалгӀай истори, культура чулоацаш дола.

Кураза Зоврбика эрсий классически литературан йоазошта, гӀалгӀай меттала уж доахаш, таржамаш дора, ше а язйора пьесаш, литературан кхыдола кхолламаш.

Малсаганаькъан Заврбика болх дика йоккха оагӀув дӀалоацаш бисар вай исторен, культуран оагӀонашка, тахан а дӀахо накъадоалаш да цо дита къаман мах бараш, яхаш, дийцар Курскенаькъан Хадижата.

Къилбаседа Кавказа хьехархой института доцент волаш, Кураза Зоврбик дика къахьегаш хиннав, мехка къамий хьал довзара йолча СССР Ӏилмай Академе. Цо юкъебоахаш хиннаб боккхийча Ӏилманхоша дӀахьош болча Ӏилма, мотт, литература, истори тахкара даькъ тӀа къахьегаргдола, цу тайпарча проекташка дакъа лоацаргдола нах. Цун къахьегамца даьд кӀоарга тохкамаш, цар хьагойт Советски Союза къамий Ӏадаташ, культураш.

Йовлой Заремас бовзийтар Ӏилман конференце доакъашхошта, Малсаганаькъан Зоврбика хетабаь гойтама болх, из дӀахьош бар къаман библиотекан дешара зале. Из бар книжкай-гойтама гуллам. «Малсаганаькъан Зоврбик-вай культуран университете» яхача цун цӀера керте лаьттараш дар, воккхача гӀалгӀай Ӏилманхочун Дахкилганаькъан ИбрахӀима дешаш. Цига го йиш яр Малсаганаькъан Зоврбиках дувцаш йола статьяш, книжкаш, кхыдола каьхаташ, царга гIолла къаьгга го таро хилар гӀалгӀай культуран дегӀаяр, цо вахара юкъе- денар. ШоллагӀа гойтам бар, «Зоврбика тӀехк я хьо», яхаш, из хетабаь бар Малсаганаькъан Зоврбика хьакхеллача хьалхарча гӀалгӀай «Сердало» яхача газета, цун керте лаьттар из ва.

ГӀалгӀайчен къаман библиотеко массайолча хана къахьег цӀихеза гӀалгӀай культура, истори дегӀадоаладеш, къахьегаш лаьтта нах биц ца болийташ, царна карагӀдаьннар, цар овла дӀабовзийташ бола болх дӀахьош.

Укх наькъа дӀайихьа Ӏилман конференце СМИ терко тӀаэзар. ГӀалгӀайчен керттерча библиотеке гулбелар Ӏилман, культуран, дешара викалаш. ГӀалгӀайчен йоазонхой Союза кулгалхочо, литературоведа Ноакастхой Хаваша, кхетаче къамаьл деш, белгалдир Малсаганаькъан Зоврбика «ГӀалгӀай грамматика» цӀена леладеш хилар, из кепа теха арадаьннадар 1925 шера Буро тIа, бакъда мах болаш а да. Цо иштта белгалбир Кураза Зоврбика литературан кхоллам, драматурге болх, мах оттабир цо язъяьча «Пхьа», «ЙоӀ йодаяр» яхача пьесашта.

ГӀалгӀайчен халкъа поэтессас Дидиганаькъан Раисас гулбеннарашта дийцар, юххьанца халача ханашка гӀалгӀай къаман йоазув хьакхоллаш къахьийгача нахах лаьца. Дукхача шерашка, халонех чакхбаьнна, начӀал дола нах духьалъоттарах, тахан ший моттиг хьалаьца дӀаэттад вай литература, вай мотт.

Дидиганаькъан Раисас белгалдир, Малсаганаькъан Зоврбик цу чоалханерча наькъ тӀа хьалхарчарца эттар, вай къаман мах бараш довргдоаца оагӀув лорабе. Ше деш хинна къамаьл цо дерзадир байташца, уж хетаяь яр Кураза Зоврбика.

Ший доалахьарча «Сердало» издательствон кулгалхочо МургӀустанаькъан Мухьмада, кхетаче къамаьл деш, белгалдир; гӀалгӀай литература, журналистика мах бола истори, Ӏадаташ долаш да. Бакъда царна хьалхашка латт тахан керда декхараш. Таханарча заманга долхаш; лорае езараш я къаман белгалонаш, цун Ӏадаташ.

Цо иштта тӀатехар, кепайоазон гӀулакх, литература, журналистика дегӀадоаладара йоккхий таронаш хилар.

Паччахьалкхен, хIарман оагӀошкахьара новкъостал хилча; гӀалгӀай халкъ культуран а кхетама а даькъ тӀа дегӀадоаладеча доккха дакъа юкъедахьаргда.

Боккхача безамца ладийгIар Ӏилман конференце доакъашхоша, Ӏоахарганаькъан Ч. Э. цӀерагӀча гуманитарни Ӏилмай Ӏилма-тохкама института отдела йоккхагӀа йолча Ӏилман болхлочунга Къоастой Ӏайшетага, ГӀалгӀай паччахьалкхен университета хьехархочунга Новразанаькъан Маккага; тха балха новкъостага, «Магас» яхача Къаман телерадиокомпане журналистага Йовлой Мадинайга.

Юкъера хьаийцача, Йовлой Мадинас Ӏилма, культура дегӀайоалаяра хьакъехьа дийца къамаьл къаьстта дувца йиш йолаш дар, цо тахан эггара лоархӀамегӀдар белгалдир.

Кхетаче дӀахохьош, довзийтар книжкаш, уж дар, Малсаганаькъан Кураза Зоврбика 130 шу дузаш хилара хетадаь. Цу тайпарча книжкай гойтам боаржабаьбар мехка библиотекашка. Уж довзийташ, къамаьл дир Шолжа кхален библиотекан дешархошца болх беча отдела кулгалхочо Мухлой Рукъета, Мужечарча модульни библиотека кулгалхочо ГӀандоранаькъан Розас. Цар дийцар, ГӀалгӀайчен библиотекай юкъарлоно цу денна хетаяь кхетаченаш вӀашагӀйохкарах.

Малсаганаькъан Зоврбика, гӀалгӀай литература дегӀадоаладеш, юкъедена дакъа таханарча ден йоккха ганз хинна дӀаэттад, яхаш, дийцар юкъарча балха дакъа лоацача Балай Хьасана. Цо гулбеннарашта елар, цӀихезача Ӏилманхочун ше хетаеш йола байт.

Конференци дӀахьош дийцар гӀалгӀай мотт лорабара даькъ тӀа де дезачох, мотт лорабе безарах лаьца, таханарча хьалашка культуреи мотти вӀаший юххе ца лаьттача даргдоацилга. Цига иштта белгалдир, наьна мотт хӀара къаман ше-ший ба; из лорабе а беза, аьнна.

Мотт хиларах хьакхоллаш я моллагӀа йола къаман оамал, къаман кхетам, говзал, дӀаяхача ханашкара исторен оагӀонаш, дагалоаттамаш.

Кагирхошта юкъе дукхагӀа меттацара хьал дувцаш йола оагӀонаш лорае еза, царна хьалхадаккха деза, гӀалгӀай мотт а цун культура а вӀаший хоттаенна латташ хилар; цаӀ ца хилча, хургдац шоллагӀдар, из кхетадеш хила беза вай кагирхой.

Укх тӀехьарча хана, «Сердало» газета а гӀалгӀай мотт дегӀабоалабара йоккха терко лоаттаю. Къаьнарча Кавказа кепайоазон декхар да ший юкъара моттиг лораярал совгӀа, вайна Кураза Зоврбика йита къаман ганз йоацаяр, из хьалхарча мотте оттаяр; «Сердало» хьакхеллар из хиларах тарра.

«Сердало» яхача юкъарча газета редакце укх лоаццача хана дукха къахьийгад, лоархӀамегӀа йола проекташ хьакхоллаш, ший балха даькъ тӀа. Тха балха новкъоста Курскенаькъан ИбрахӀима электронни орфографе дошлорг хьакхеллад, цу тӀа я гӀалгӀай мотт хьаоттабеш йола клавиатура оагӀув, Word текста редактора гӀалгӀай мотт нийса язбайташ дола новкъостал ду.

Цул совгӀа, таханарча дийнахьа «Сердало» газет къахьегаш да «Яндекс. Таржамхо» яхача, наха эггара чӀоагӀагӀа лелаеча сервиса тӀа гӀалгӀай мотт баккха гIерташ.

ГӀалгӀай мотт лорабар, из эггара лоархӀамегӀа дола декхар да, вайна таханарча хано хьалхашка оттадеш дола. Метташ дӀадоалаш латтача хана, кхетаде дезар да, хӀара къаман метта мах лакха хилар, цудухьа лорабе беза вай мотт.