Вайх хӀаране дакъа юкъехьу Ӏалама цӀено лораяра; хий, фо, ше вахаш йола моттиг цӀена хилийтара. Цхьаволча сага гаьнаш дӀайогӀ, шоллагӀчо каьхата тӀормиг мара лелабац нувхаш дӀакховсаш, кхоалагӀчунна дагадох вахаре хьаӀайна, езаш йоаца хӀамаш пайда боалаш хилийта.

Цу тайпарча хьалашка гӀадвугар да, иштта хӀаман хьисап долча наха юкъерча интернете гӀолла ший начӀал, говзал хьагойта цаӀ хинна а дика говзанча хилар.

Са дувцар да, пластиках яьча яьссача шушаех, канистрех кхыча беса хӀамаш хьаеш хилар. Цо таро лу ца эшаш дӀакхайса яда шушаш, кхыдола пластиках даь гӀирсаш кӀезигагӀа хилийта.

Масала, машиний даьтта чухиннача хӀамашта бетон чуеттача, гантелеш е гиреш хьахул. Нагахьа санна шушаш юкъегӀолла ахъяьхача, царех бешамашка хий тоха а кхыча гӀулакха а накъадаргдола гӀирсаш хьаде йиш я.

ХӀара дийнахьа дӀакхувсача нувхашка хьежача, из-м дош доацар да. Бакъда цо Ӏомаву цхьацца дика хӀама леладе, ший вахара хьалаш тоаде, моллагӀа накъадоалача хӀаманца кхыча тайпара хила. Цигара дӀадолалу Ӏалама тароний йоакхо еш хилар.

Вай республике даим Ӏаьдало терко лоаттаеш хиларах, иштта Ӏалама Министерствос, кхыча цунна чудоагӀача боахамаша, моттигашкарча Ӏаьдало, юкъарлоно, волонтёраша, мехкарча СМИ балха нувхашцара дош хьалхалоаттадеш хиларо хьал аттача даьккхар. Бакъда кхы а дукха къахьега деза, хӀара сага могаеш йоацача моттиге нувхаш Ӏокхувса йиш йоацилга дӀахайташ. ДагадоагӀий шоана, кхы а массехк шу хьалха вайцига даим латкъаш хулар, цхьацца сакхетам лоха болча наха нувхаш чуйола тӀормигаш Ӏочукхувсацар яьшка чу, цу юххе уж латтийте хьабоагӀар. ХӀанз из хьал а кӀезигагӀа да. Дале а, нувхаш Ӏокхувсарашцара къовсам дӀахо дӀахьош ба.

Белгалду, ГӀалгӀай мехка эггара йоккхагӀа йола Илдарха-ГӀалан даькъ тӀара кхалаж 32 гектар дӀалоацаш я, из 2025 шерга кхоачаш дӀаяккха лерхӀ. «Овлангара цӀенъяр» яхача федеральни проекта чуйоагӀаш я из, из кийчъяьй РФ Ӏалама тароний, экологен Министерствос. Из лаьрхӀа я дӀахойодача хана доазон тӀара экологе хьал цӀена хилийта.

Иштта хьалхагӀа дӀадоладаьдар МагӀалбике ца йоагӀаш хьаяь кхалаж дӀаяккхара балхаш. Укхаза говзанчаша яхачох, биологически из лаьтта техникаца кӀалтӀатохаш болх дӀахьош,тӀехьагӀа дӀаде йиш йолаш из хургдолаш къахьийгар, дукхача шерашка тӀаювлаш баьцаш дӀае лерхӀ цига.

Белгалдаккха деза, моллагӀа йола а кхалаж тӀахинна моттиг цӀаьхха баьццара йийрзача, геттара бӀарг тӀаотташ хул. Цо гӀадвуг, дега салоӀам бу.

Хьалха оаха «Сердало» газета тӀа яздаьдар, цхьан дезало, дукхача шерашка нувхаш лаьттача моттиге, хоза сомий беш кхеярах лаьца. ЧӏоагӀа лоархӀаме да, дӀадахача шерашка ГӏалгӀай мехка даим нувхаш къаьста хила езарах дийца хилар. Юрташка керда контейнераш хьаяьлар, бахархой а бехктокхамегӀа хила хьежар цу хаттарца, къоастае баьлар чӀоагӀа, Ӏоакъинга, пластика, каьхата а нувхаш.

ГӏалгӀайчен е кхыча РФ моттига вахархочо юкъера дӀалаьрхӀача мел нувхаш гулъю хӀара шера ховш дац. Бакъда экологаша баьча тохкамах, ала йиш я 350 килограмм нувхаш юкъера дӀалаьрхӀача сага кхоачаш я. Вай хӀанз ювцараш пластика а, тайп-тайпара хими юкъейола а нувхаш я…

Тохкамхоша йоах, дерригача дунен тӀа гӀолла миллиардаш пластика шушаш дӀакхувсаш латт, царех доккхагӀа дола дакъа нувхаш я, уж чакхйоахаш яц царех шозлагӀа пайда эцара, цудухьа цар яхачох из чӀоагӀа, доккха Ӏалама деш дола зе да.

Цкъара леладеш дола пелаш, полиэтилена пакеташ ювцаш хилча, уж нувхаш чукхувсача контейнерашка, тайп-тайпарча кхалажаш тӀа миллиардаш я.

Мишта кӀалхарваргва цу тайпарча унзарча хьалах? Жоп цаӀ да: наьха экологически сакхетам совбаккха беза, хьамсарча мехкара Ӏалам лораде деза, цун хиний таронаш, фо, лаьтта, хьунаш дог лазаш доал деш лелае еза. Ший экологически культуран боарам лакхбе беза. Сага хьалхадаккха деза, нагахьа санна кхоана экологически унзара хьал этта моттиг хилча, цо мел лаьрхӀар кхоачашхила йиш йолаш доацилга. Из деррига а юкъахдусаргдолга.

ДикагӀча вузашкара дешар, бизнес-план дика дегӀайоагӀаш хилар, балха тӀа лакхлуш хилар, дунен эггара хозагӀа йола саг йоалаяр, тӀехдика кар эцар - из деррига а доацача маьха дерзаргда.

Мишта хургва саг мела хий ца хилча, фо доацаш, лерттӀа буаш бола кхача боацаш? ВӀалла воацар хургва-кх. Карарча хана нувхаш чакхъяхар, царех тайп-тайпара хӀамаш хьаяр - из дика довзаш а хьадувцаш латта а хьал да. Из деррига шоашта ховш дале а, дӀахо гонахьара экологе хьал телхадераш а ба, бакъда берригаш а бац, цхьабараш ма хулла къахьегаш ба, шоашта могар деш, гонахьара Ӏалам лораде гӀерташ.

Экологи телхаерашта деш дола таӀазар кӀезига да. Бакъда цхьанне хи чу промышленни нувхаш чукховсе, из дукха дувцаш хургда, административни а уголовни а гӀулакх хьаделларгда. Амма из саг хьалаца а цунна доагӀаш дола таӀазар де а хала хургда. Цудухьа кхыча экологически хьалага вала веза: арахецаш йола материалаш хила еза шоашта тӀехьа цхьаккха хӀама ца юташ. Кхетаду, цу тӀа Ӏилманхоша, технологаша, говзанчаша дукха къахьега дезаргда.

МоллагӀча хана а лоархӀаме хиннад, вай ковна карта юхе, квартирай коашка, завода, фабрика картал чухьнахьа нувхаш мел я хар.\ Иштта ховш хул мел я чакхъяьхараш е пайда боацаш дӀаяьннараш…

Дукха ха йоацаш, РФ Паччахьалкхен Координационни центре, Россе Ӏалама тароний, экологе министра Козлов Александра кулгал деш, дӀахьош хиннача боахамашта юкъерча кхетаче дийцар юхакъаьстача нувхех пайда эцара дош.

Цига ВКС оалача кепара дакъа лоацаш вар ГӏалгӀайчен Ӏалама Министра декхараш кхоачашдеш вола Мизенаькъан Микаил.

Белгалду, кхетаче дӀахьош, Российски экологически оператора керттерча директора Буцаев Дениса аьлар, ТКО оалаш йола чӀоагӀа нувхаш моттигашка лелаяра хьал дикагӀа довзара, Российски экологически компанешка тӀахьожам чӀоагӀбе, аьнна.

Цу законо яхачох, предприяташ декхарийла я хоамаш дӀадахьийта, цар дозала тӀахьожам лоаттабеча паччахьалкхен системанна уж мел я ховргдолаш.

Хӏара нувхаш дӀахьош йола машина, предприяте хьачуяле, тараза тӀа чккха еза. Из эшаш да мехка юхакъасташ йолча нувхий боарам хара. Из нувхашцара хьал аттача даккхара деш да.

Вайна гуш ма хиллара, безам хилча дика вӀаштӀехьадаргда нувхаш лархӀа. Иштта хала дац зӀамигача кхаленера, юртара, шахьарера нувхашцара хьал довза.

МоллагӀа болча дезала шоай цӀенъюкъера арахьош йола нувхаш мел я хьожаш де йиш йолаш хӀама да из, цигара цар дӀалоархӀаргья бетта шоай нувхаш мел хьаӀайра. Хетаргахьа, цул тӀехьагӀа цхьаболча наха шоаш а белгалдергда, башха эшаш йоаца хӀамаш ца ийцача бакъахьа хилар; цул совгӀа, шоай дезала юкъара ахча а дикагӀа лорадергда.

Кхетам балара даькъе а цу тайпара статистика эшаш я. Къаьначо а къоначо а эзараш тонн нувхаш дӀаяха езача эттача, тахан хьалхашка латтача экологе хаттарий уйла дикагӀа ергьяр.

Гонахьара Ӏалам бӀехдеш хиларга диллача, цо каст-каста хоам бу дерригача адамга, ГӏалгӀайчен бахархошка, вай дерригаш цхьан кема тӀа дагӀаш хиларах. Нах ба хӀара дийнахьа шоашта могаш дола новкъостал де дезараш, вай хиш, кхаш, хьунаш, фо цӀена хургдолаш, уж доацаш вай вахар а доацилга кхетадеш.