«ГӀалгӀайчен турпалхой цӀераш меттаоттаяра йола йоккха керда проект хьаеллар дӀадоладелар мехка кулгалхочунца Келаматанаькъан Махьмуд-Ӏаьлаца кхетаче хинначул тӀехьагӀа. Цу кхетаче къамаьл деш, белгалдир дукха дика гӀулакхаш карагӀдаьнна, политически, юкъарча, паччахьалкхен балхаш тӀа белгалбаьннача турпалхой цӀераш малхаяьхача, уж дагалоаттаеш хилча бакъахьа дар, аьнна.

Вайна дика хов, Советски Союза, Российски Федераце турпалхой мел ба. Бакъда, сайга республикан Кулгалхочо, мел ба вай политически а паччахьалкхен а юкъарча а даькъ тӀа цӀихеза, белгалбаьнна хиларах лакха цӀераш еннараш, аьнна, деннача хаттара са дала жоп хиланзар. Цудухьа Келаматанаькъан Махьмуд-Ӏаьлас белгалдир, Даьхен турпалхой бицбе йиш йоацилга, цо хьалхадаьккхар, цу тайпара лоархӀаме йола тема республикан ишколашка деша дагӀача берашта юкъе, тӀема-патриотически кхетам балара клубашка, юкъарча моттигашка тохкаш хила езилга», - аьлар Дзейтанаькъан Беслана.

Цу тайпара, мехка кулгалхочо хьалхадаккхарах, из лоархӀаме болх дӀаболабе лаьрхӀар гӀалгӀайчен тохкамхоша. «МагӀалбик» яхача тохкама тоабо, шийца цхьана «Боарз» яха тоаба а йолаш, дӀайолайир «ГӀалгӀайче- Даьхен турпалхой мохк» яха керда проект. Цу юкъедаьлар «Сердало» яха гӀалгӀай къаман юкъара газет, тохкамхошта долча новкъостала.

Проекта доакъашхоша, шоашта могар дергда ца йоагӀаш йицъяь турпалхой цӀераш меттаоттаяра, массайолча салоӀача моттигашка, сийлен улгаш тӀа, урамашка цар цӀераш хургйолаш, уж бицбергбоацаш. Из проект иштта хьаллаьцар ГӀалгӀайчен юкъарча палата, из кхоачашъяро таро хулийтаргья цу юкъе ший дакъа денарий цӀераш ГӀалгӀайчен бахархошта дӀайовзийта.

Вай кхувш йоагӀача тӀехьенна дика масал хинна дӀаоттаргда, турпалхой цӀераш кердаяхар, уж йиццаяр. Кагирхошта гургда, массайолча хана, ГӀалгӀайче яхь йолаш, денал долаш, юкъарча гӀулакха эшача, шоай низ-хьинар дӀалургдола нах хиннилга. Из хӀанзарча кагирхошта лакха кхетам балара дика масал да, царна бовза беза, шоай зӀамига республика бахьан долаш, доккхий гӀулакхаш карагӀдоалаш, цох доаккхал деш, шоай мохк лорабеш, из безаш баьхараш малаш хиннаб.

Проекта чуйоагӀаш, хӀанззе а хьалхарчар цӀераш йовзаш я. Царна юкъе я Медунов Сергей Федоровича, тӀемхочун, хургволча КПСС Краснодарски крайкома хьалхарча секретара, СССР сомий, баьцадаарий боахама министра заместитела цӀи. Из ваьв 1915 шера Слепцовская станице (карарча хана ГӀалгӀай Республикан Шолжа-шахьар). 1973 шера Ерригроссе социалистически яхье дика толамаш дахарах, паччахьалкхенга ялат а лаьттара хьайоаккха продукци а йохкарах болча балха хьалха лаьтта декхараш тӀехдика кхоачашдарах СССР Лакхехьарча Совета Президиума Амарах С.Ф. Медуновна еннаяр Социалистически Къахьегама Турпал яха цӀи. ГӀалгӀайчен вахархочунна елар «Марси жӀови» яха дошо майдилг, Ленина орден. Андроповски оалача, партийни болхлой дӀабоахаш хиннача ханашка, Медунов С.Ф. Краснодарски крайкома парте секретара балха тӀара дӀавоаккх, бакъда цул тӀехьагӀа цунна баь бехк юхабоаккх. Тахан Сергей Федоровича цӀи лелаю Краснодара цхьан урамо.

Лоаца вахар хилар, дерригаш а 40 шу мара ца доаккхаш, Виноградов Иван Ивановича. Из ваьв 1922 шера Слепцовски станице (Шолжа - Шахьаре). Моттигера вахархо колхозе болх беш вар, ший хьаьнала къахьегаш воаллар из, вай мехка унзара тӀом тӀабоагӀача хана. Хьалхарча тӀема деношка, из тӀем тӀа вахар, визза бӀухо волаш.

Днепр бахьан латаш хиннача хана, дика бӀухо хилара оамалаш шоаш ма ярра белгалъяьлар Виноградов Ивана. СССР Лакхехьарча Совета Президиума Амарах, 1944 шера аьтинга бетта кхоалагӀча дийнахьа, «Хьалхашка оттадаь тӀема декхар дика кхоачашдарах, моастагӀчунна духьалъоттарах» гварде сержанта Виноградов Ивана Советски Союза Турпал яха лакха цӀи елар, Ленина орден а «Марси жӀови» яха медаль а луш.

ТӀом йистебаьнначул тӀехьагӀа, Иван Иванович ший хьамсарча мехка юхавоагӀа. Ше валлалца цӀена къахьегаш, башха терко шийна ца ехаш ваьхар. 1963-ча шера турпалхо дӀаваьлар…

Ший хьалхара гӀа баьккхабар ГӀалгӀайче, Слепцовске (Шолжа-Шахьаре) ваьча Харланов Иван Степановича. Из ваьвар 1908 шера ардара бетта ворхӀлагӀча дийнахьа. Цига ялх шерара ишкол а яьккха, Буро тӀа болх беш вар из. 1929 шера из вахар РККА амал де. 1941-ча шера, Буро тӀара тӀемхой-гӀашлой ишкол а «Выстрел» яха курсаш а йита, Харланов Иван, денал гойташ, латаш хул моастагӀчох.

Цо, немцашта карагӀоргйоацаш, лораю Москва, Сталинград, Курске лаьттача тӀем тӀа а латаш хул. СССР Лакхехьарча Совета Амарах, 1943 шера ардара бетта 16-ча дийнахьа подполковника Харланов Ивана Советски Союза Турпалхо яха лакха цӀи елар Ленина орден а «Марси жӀови» яха мадилг а луш.

Говзал караерзаяь бӀухо хилар Иван Степанович. ТӀом йистебаьнначул тӀехьагӀа цо йоаккх М.В. Фрунзе цӀерагӀа тӀема академи, дӀахо Советски Эскара мугӀарашка ший гӀулакх дӀахьош а хул из. Из велар 1972 шера оагӀой бетта 11-ча дийнахьа, дӀавеллав Москверча Головински кашамашка.

ЗӀамагӀволча политрукагара инарал-лейтенантага кхаччалца сийдола тӀема никъ дӀабихьаб ГӀалгӀайче ваьча кхыча вахархочо, Дороднов Пётр Владимировича, из ваьв Слепцовске (карарча хана Шолжа-Шахьар).

Киеверча къаьстта болча тӀема куран тӀа из амал деш волча хана, тӀабера Сийлахь-боккха тӀом. Къилбаседа-Малхбузехьехьарча фронте, моастагӀчох латаш хул из; денал, майрал гойташ. Цунна лакха паччахьалкхен совгӀаташ лу, царна юкъе я ЦӀеча Седкъан орден, Сталинград лораярах йола медаль.

1943 шера, хургволча инарала М. В. Фрунзе цӀерагӀа РККА тӀема академи йоаккх, 1956 шера - К. Е. Ворошилова цӀерагӀа Лакхара тӀема академи.

ТӀом йистебаьнначул тӀехьагӀа а, из дукхача моттигашка болх беш хул, масала, Приволжски, Забайкальски тӀема курашка кулгалхо волаш а дукха къахьег цо. Из кхелхав 1999 шера аьтинга бетта 21-ча дийнахьа, дӀавеллав Москверча Троекуровски кашамашка.

Кхувш йоагӀача тӀехьенна бовза безаш ба вай турпалхой, царна карагӀдаьннар дицде йиш яц, къаьстта цунна бехктокхаме ба тахан бахаш бараш. ДӀаяхача заман чухьа хиннад, яхаш, цар гойта денал дицдаь вай дӀадаха йиш яц. Цу наьха денал, майрал саг ца тешшал чӀоагӀа хиннад, вай кхоане лораеш лаьттаб уж моастагӀчоа духьала.

«ГӀалгӀайче - турпалхой мохк» яхача патриотически проекта доакъашхоша хьакхайкадаьд, цу нахах болча дагалоаттама никъ дӀабахьара шоаш кийча хилар. Из вай кхувш йоагӀача тӀехьенга дӀакховдабе лаьрхӀа шоаш хилар. Уж тешаш ба, кагирхошта Даьхенцара безам совбоаккхаш кхетам балара аьттув цунца хиларах.