«Тха музей хьаелла лаьрхӀар дукхача шерашка тохкама балхаш дӀахьош къахьегарах, из болх оаха бу 2014 шера денз. Цу хана, 14 шу хьалха, аз вӀашагӀтехар цу гӀулакхах дог лазаш бараша, Даьхен турпалхой лахара тӀехьабарий «МагӀалбик» яхача поискови тоабо. Цу хана денз, «Дагалоаттама вахта» яхача Ерригроссе болама чудоагӀаш, оаха даим дӀакхухь кхашкара тохкама экспедицеш, вай республике санна цул арахьа а. Цул совгӀа, дагалоаттама моттигаш хьакхолл, кхыйола цхьана боабаь нах боахка моттигаш хьа а лохаш, цига дагалоаттама моттигаш белгалъю, дешара моттигашка денала, дагалоаттама урокаш ю, кагирхошта патриотически кхетам балара болх дӀахьу. Арешкара тохкама болх дӀахьош, тхона каст-каста тӀема хана йиса цхьацца оатхалаш корайоагӀа. Дукхача хана оаха дӀачутийлар уж ишколашкарча музеяшка лораяра, иштта ГӀалгӀайчен мехктохкама музее, МагӀалбикерча Чербажанаькъан Б. А. цӀерагӀча музее, кхыча дукхача урхалленашка, цу моттигашка хӀанз тӀема сийлен миӀингаш яьй. Бакъда тхона дагадехар тхоай музей хьакхолла», - аьлар Дзейтанаькъан Беслана «Сердало» газетага.

Тахан керттера да наьха хӀарма, Даьхенцара безам совбоаккхаш, кхеяр. Из лоархӀаме да лерттӀа саг дегӀавоалавара, цун ше вахача мехкара безам балара, из совбаккхара. Истори диццадар а геттара лоархӀаме да хӀанз, массанахьа моастагӀий духьалбоалаш латтача, дӀаяхача ханашка хиннар харцде, вай мехка бакъдола истори дицде гӀертача хана.

Цу хьалашка вай хӀаране декхар да, кхувш йоагӀача тӀехьенна лерттӀа кхетам балар, шоай мехках башаш, из безаш уж хилийтар, шоай къаман истори дезаш, цунца лерхӀам болаш уж хьалкхебар, боккхагӀа болча ноахала вайна дитар лорадеш, из диц ца деш хилар. Цу юкъе белгалдаккха дезаш да керттердар, из да доацар ца а дувцаш, боккъонца хиннар кагирхошта довзийтар. Иштта мара кхелургбац вайна мохк безаш, къахьегама тӀера болаш, Даьхенцара безам совбоаккхаш бола дезал.

«МагӀалбика бастион» яхача музее лорадеш дола мехтохкама истори; турпала ханашка хинна, хӀанз а дийна дола истори да. Вай республикан дешара моттигашка денала урокаш дӀахьош, дукхача кхетаченашка дакъа лоацаш, Дзейтанаькъан Беслана, цун новкъосташа из шоашца леладу.

ДӀа-юха лелабеш болча гойтама, геттара терко тӀайодаш хул студентий, дешархой. МоллагӀча хана кийчде йиш я дика къамаьл, бӀарчча доклад, бакъда дувцаш дар дикагӀа дӀаэц, нагахьа санна бӀаргагуш хилча, масала, МагӀалбик йоаккхача хана наха леладаь герз, МагӀалбик лораеш дӀахьош хинна операцеш, цар тӀабувхабаь тӀема гӀирс. Уж я тохкамхоша дукха къахьегаш леха хӀамаш.

Тахан кагирхой, дешархой даим интернеташка, кхыйолча тайп-тайпарча гӀирсашка хьежаш багӀача хана, халагӀа да цар терко цу моча лоархӀамеча хӀаманна тӀаерзае, - йоах Зейтанаькъан Беслана. – Цхьан ах сахьата царца къамаьл даьчул тӀехьагӀа, уж болалу шоай телефонашка чубала, цунца цхьана кхыбараш а тӀерабоах. Тхона нийсденна хӀамаш да уж. Къаьстта цу хана дагадехар тхона тхоай музей хьаелла, гойтама материала меттел оахош леха тӀема гӀирсаш царна гойта. Тхона ховра, цу меттаза йолча тӀема герзах йиса оатхалаша берий терко тӀаозаргйолга - из истори да, дувца йиш йолаш дола.

Кастлуш, овлангара хувцадала доладелар хьал. Тха къона ладувгӀархой терко дукхагӀа тӀайохийташ хилар, тайп-тайпара хаттараш а телар, оаха гойташ йола тӀема герзах йиса оатхалаш йовза а хьожар. Уж тӀема гӀирсаш царна меттаза хӀамаш санна а доацаш, бокъонца бола тӀема турпалхой хилар».

«МагӀалбика бастион» яха музей ди тӀехьагӀа яржаш йоагӀа; халкъа дагалоаттам, истори тешшаме лорадара оагӀув хинна дӀаотташ.

ДӀаболабаьб хоамаш гулдара бола болх, сурташ, дӀадахача шерашкара кепайоазон, тӀема истори гойташ йола материалаш лохаш, цо хьагойт МагӀалбика тӀема истори. Музее хьаӀовш латт дукха дӀахьош болча тохкама балха толам, из тахан накъабоалаш ба, дешархошта ма барра Даьхенцара безам совбоаккхаш бола кхетам балара.

МагӀалбик-Шахьара, МагӀалбика кхален дешархой каст-каста музее ух. Укхаза иштта хул ГӀалгӀай мохк, тӀема гӀулакх Ӏомадеш бараш а, Россе кхыча моттигашкара тохкамхой.

Кагирхошта патриотически кхетам луш бола хьехамчаш укхаза боагӀа шоай дешархошца цхьана. Лоацца аьлча, музей эшаш хилар.

ДӀадахача шера, Сийлахь-боккхача Даьймехка тӀем тӀа Котало яьккха Ди дездеш, ГӀалгӀай паччахьалкхен университете герга истол дӀадихьар. Цун чулоацам бар «Кавказ бахьан латаш, 1942-1943 шерашка МагӀалбик лораеш хиннача операце лоархӀам, цо юкъедена дакъа» яхаш. МагӀалбикера тохкамхой бийхабар цига. Цар шоашца тӀема гӀирсаш гойташ бола болх бера цига, хӀаьта кулгалхочо Дзейтанаькъан Беслана «Лахар, кораяр, тохкам» яхача хьакъехьа къамаьл а дир.

«Бейнарий дагалоаттам хургба вай дегашка» яха моттигашта юкъера гойтама кхетаче дӀахьош а цар дика дакъа а лаьцар. Из хетаяь яр Кавказ лораеш тӀом лаьтта 80 шу дизара. Из дӀахьош хиннар яр МагӀалбика кхален Централизованни библиотека. Музея хьаьший бар «Альтаир» яхача патриотически клубера бераш, ГӀаьбартой-Балкхарой Эрсий географически юкъарлонна моттигерча отделене викалаш. «МагӀалбика бастион» яхача музее экскурси дӀаяхьарал совгӀа, цар дакъа лаьцар МагӀалбика тохкамхоша вӀашагӀъехкача дагалоаттама моттигашка, ГӀалгӀайчен вежарий кашамаш долча, цига хилар ГӀаьбартой-Балкхарой колледжа студенташ, №27 йолча Лохерча Ачалкхен ишкола дешархой, Къилбаседа Кавказа доагама-энергетически Чуранаькъан Тухана цӀерагӀча колледжа студенташ. «Коталон герз» яха экспозици а гойтар царна. Дукха ха йоацаш хиннача, «Даьхе» яхача Ерригроссе яхьан моттигерча этапе ГӀалгӀайчен массайолча моттигашкара МагӀалбикан кхале гулбеннарашта гойтар «МагӀалбикан бастион» яха музей.

«Карарча хана, оаха бувзам лелабу «Сердало» газетаца, тхо болх беш да «ГӀалгӀайче - Даьхен турпалхой мохк» яха проект хьакхоллаш. Из хьалхаяьккхар ва вай республикан кулгалхо Келаматанаькъан Махьмуд-Ӏаьла, - аьлар Дзейтанаькъан Беслана. - Цу проекта чубоагӀаш, дӀахьош ба Даьхен турпалхой тохкаш бола болх. Из цар цӀераш малхаяхара деш да».

ДӀаяхача ханашкарча турпалхой цӀераш дагалоаттаяр, моллагӀа долча къаман а декхар да, исторен цхьа дакъа да из. Цо тӀехьа тӀадоагӀача ноахала дика масалаш гойташ хиларал совгӀа, уж дика гӀулакхаш карагӀдалара тӀахьех. Геттара дика да, цу хьакъехьа иштта болх МагӀалбике дӀахьош хилар, цхьаццайолча кхетаченаш тӀа ца совцаш, хӀара денна лакхаленашка кхоачаш, баха ловш хилар.