Цудухьа цо таро лу вай ЖКХ, энергетика даькъ тӀа экономика дегӀайоалаяра Ӏалашо е. Цу тайпара, ГӏалгӀайчен бахархошка хьакхоачаш хургда дика коммунальни хьалаш.

Вай республикан, Дагестана, Хӏирийчен ахча лургда 3,6 млрд сом ЖКХ дегӀайоалаяра.

ГӏалгӀайчен луш дола субсидеш 200 млн сом гаргга да. Цу юкъе коммунальни хьалех дола ахчаш гулдара болх 80% кхоачашхила беза.

ЦӏагӀа йӀайха хилар, крантах хий хьадоагӀаш, нувхаш чукхувса ведар яьсса хилар, лампа хьалсегача сердал хьалуш хилар, дукхача хана денз лоархӀаш да дикача хьалех.

Ший ханнахьа из лелаерашта газ лоаттаяр, хий хьадоагӀаш хилар, ток хилар, хьаӀайна нувхаш дӀахьош хилар, хӀама еха моттиг нийслойя, из сиха юстардаккхар, кхы а итташ гӀулакхаш да хӀара денна ЖКХ даькъ тӀа болх бераша терко лоаттае езаш.

ГӏалгӀайчен вахара-экономически даькъ тӀара из болх, РФ кхыча дукхача моттигашка санна лелабеш ба, наха шоашта лоаттадеча хьалех, бийдалах ахчаш дӀалуш хиларга хьежжа. Из деррига а сахьато санна нийса болх беш хила деза, цахаддаш, денна-бийсанна, законах доагӀаш ма хиллара, йиллача хана. МоллагӀа вахара коммунальни даькъ тӀа кхоачамбоацар нийсденна е из хьал мугӀара юкъераийккха моттиг нийслойя, из сиха а дукхача наха а теркалду.

Нагахьа санна хий ийккха моттиг нийслойя; бӀаьш, эзараш болча наха Ӏаткъаш хул, иштта да газаца, токаца дувзаденнар а. Цӏаьхха, цхьан дийнахьа хинна а чӀоагӀа вахарера балхаш деча совйоалаш йола нувхаш дӀаяхьанза йисаяле, шахьарашка, юрташка из сурт цӀаьхха хувцалу, цо дагайохийт киношка хьагойташ йола юкъе гӀолла чакхвала хала долаш, воча хьалера моттигаш.

Энергоресурсаш хьаэц вай. Цӏаьхха шелал этта, дукха лоа дилла тӀеххьарча саькура бетта хаоттам нийсбаларах вайна дика ховш хилар мел эшаш я йӀовхал, е шун цӀеношка дӀачуехка йоахка пешкаш йӀоахае йиш хилар.

Лоацца аьлча, бахархой дика хьалаш тахан тийша да ЖКХ болх дика дӀабодаш хиларах. Цудухьа цох боагӀаш бола мах дӀалуш хила беза ГӏалгӀай мехка а РФ кхыча республикашка санна, хӀана аьлча цох тийша да дӀахо уж гӀулакхаш дӀахьош бола болх тоабар, из дегӀабоалабар.

Хьалаш леладеча наха шоай ханнахьа ахча дӀалуш хилар гуш долча хана, ЖКХ болхлой даькъ тӀара хьалаш а тоалуш хул, иштта цох тийша да дӀахо а из болх дегӀабоалабар, шоашта доагӀаш дола алапеш лерттӀа хиларга хьежжа мара болхлой а къахьега безам болаш хилац. Деррига а чулоацаш да коммунальни даькъо дика къахьегаш хиларах вай дика вахара хьалаш тийша хилар.

Укх деношка Россе тайп-тайпарча СМИ болхлоша аьлар, вай мехка 2025 шера ЖКХ хьалий мах лакхбала тарлуш ба, аьнна. Цунца цхьана хьахозаш да башха гӀадвугаш доаца товараш, хьалаш лоаттадарах бола, боахам тоабарах бола мах, инфляци лакхлуш йоагӀаш хилар. Цул совгӀа белагалду, моттигерча Ӏаьдало, шера моллагӀча хана, дувца маьхаш хувца йиш я, из дувзаденна да бийдала, моттигера бюджет лелаяра йолча программах дола маьхаш хувцалуш хиларца.

Цу юкъе, масала, Магаса, Наьсарен вӀаштӀара даьча цӀеношка бахача наха боккха лерхӀам болаш да, шоаш дукхача шерашка денз чубахача цӀеношта цӀенхаштта ремонт яр. Цу ремонта юкъедоагӀаш да цун керттера гӀирсаш хувцар - тхов, пенаш, кораш, наӀараш, тайп-тайпара турбаш, саьргаш, гӀирсаш. Цу даькъ тӀара балхаш деш болча наха а хьакимаша а яхачох, ахча тоъаш цахиларах «кулгал деча компанеша инженерни гӀирсаш, тӀера гом хувцарах, лифташ тоадарах, кхыдола динза даргдоаца балхаш дарах дӀадодаш дар цу тӀакхийттача маьхашта юкъедоаладайт». Цул совгӀа, цхьабараша оал уж хаттараш кхоачашдара паччахьалкхено новкъостал де деза, шоллагӀчар тӀахьех квартирашка бахараш шоай цӀенош лерттӀача хьале леладара дика дакъа лоацаш хила, яхаш.

Тахан вахара бувзамашка гӀолла шоашта хьалхашка нийслуш долча декхарех дувца таро я ГӏалгӀайчен Ӏаьдала а иштта бахархой а. Нагахьа санна дийнахьа е бийсан турба ийккхаяле, газ дӀайоаяьяле, токацара кхоачам беце - бахархой оарцагӀбоал, Ӏаьдало терко ю, хӀама тоадеш йола тоаба хатар хиннача моттиге йода.

Малав из ЖКХ балхах пайда эцаш вар? Из ва Ӏуйрийна денз, сарралца деша е балха хулаш вола саг. Из мукъа хул е шоатта дийнахьа е кӀирандийнахьа, балха волча хана цун таро хилац цу службашка аха. Цудухьа цунна чӀоагӀа лоархӀаме да дӀаваха ха йоае а ца езаш, хоам дӀабохьийташ йола оагӀув хилар. ЦӀагӀара йӀовхал лелаярах, токах, газах, хих бола хоам дӀабахьийта болх беррига автоматически боре аттагӀа хургбар; цу юкъе доаларча кабинете гӀолла цу дерригнех боагӀаш бола Ӏаьдала мах дӀа а луш. Цу тайпара хьалаш эшаш да, шоай доалахьарча цӀеношка бахача наха санна квартирашка бахарашта а.

Бакъад 100% шоайла бувзам хила беза хьалаш лоаттадерашта, царех пайда эцарашта юкъе, нийслуш дола кхоачамбоацараш дӀадахара. ДукхагӀа бола нах ба, хьаькъал долаш, нийсхон тӀехьа болаш. Нагахьа санна сага лерттӀа хьалаш лоаттадеш хилча, цо шийгара доагӀаш дар а лерттӀа леладергда.

Ала безам ба вахара-коммунальни даькъ тӀара балхаш деш дӀаяхача материалах. Цун тешал ду советски ханашка хьалдаь латташ долча цӀеноша, хин турбаша, тока саьргаша. Дукха ха дӀаяха хиларах, царех дукхагӀдараш тишденнад, таханарча заман хьалаша дӀадеххача беса дац уж. Бакъда маркхалах ший боаггӀача боарамах йола цемент дӀа а тохаш, турбаш мукхъюаргйоацаш лораеш, бӀоагӀий доаггӀача беса чӀоагӀа а оттадеш, хьаяь моттигаш таханарча дийнахьа болх беш я.

Кердача замо дика хьалаш дӀадехаш хиларо, уж хьакхоллаш барашта, промышленни товараш арахецаш болча говзанчашта хьалхадоаккх керда гӀишлон материалаш арахецар. Царех да пластикови кораш, турбаш, радиатораш, ламинат, диодни оала ток кӀезигагӀа дӀа а озаш, сердал дукхагӀа а луш йола лампаш, иштта кхы дуккхадар.

10-15 шу кхы даьлча, ГӏалгӀайчен бахархой, массабола Россе баха нах санна, кхы а дикагӀа йола материалаш дӀаехаш хила мег.

Шеко яц, дукхагӀа технологеш, хьалаш юкъедаргда урамашка лостамаш леладеча, бӀеха хиш дӀаухаш дола кӀоагаш цӀендеча, лоа дӀадоккхача, урамашка сердал еча балхий даькъ тӀа. ЙоагӀаргья, вӀаштӀара даьча цӀеной подвалашка хий эттача, урамах молаш дола хиш Ӏодолхаш дайча, ара хаоттам телха моттиг йолча хана, сердал йоацаш биса нах цецбувлаш йола ха а.