ГIалгIай мехкарча, Ерригача Россе поискови наькъа кулгалдеш ва из. Укх массайтта шера, цу кхуврчо, дIахьор боккха лерхIам болаш къахьегам ба. Дзейтанаькъан Беслана вIашагIъеллача «МагIалбик» яхача поискови отряда, оахамаш тIара, тIема хана бейнача салтех дисараш хьалех.

Цар цIераш тохкаш, уж дIаязъеш кIоаргга болх дIакхухьаш латт. Къаьстта Терски хребет яхача моттиге, цар дIакхухьа болх, цхьа хIама корацадоагIаш бисац. Из я геттара бирса тIом лаьтта моттиг.

Мехкдаьтта МагIалбик дIаяккха гIерташ чугIийрта фашисташ кагшеш, дукха советски салтий, офицераш лийгаб цига. Хала хет тахан, цар массане цIераш йовзаши, дIаязъяь латташи ца хилар. Из харцо нийсъе гIерташ къахьегаш ва Беслани, цун тоабан болхлойи.

Царех хIара сага цIи — Кавказа дов йиш йоаца истори да! Цунга хьежжа, вай декхар да тIехь-тIа боагIарашта уж бовзаргбола, бицбергбоаца наькъаш леладар. 2015 шера, гIалгIай поисковикаша хьалехар, Селий мехкарча, Атаев Мовлета тIема истори.

1941-ча шера, Хасой-Юртарча (Хасавюрт) военкомато тIавийхар из зIамсаг. Мовлет тIом беш лаьттар, МагIалбика хьатIаоттача,62 мотострелкови дивизен юкъе волаш. 1942-ча шера, моажала бетта 29 дийнахьа, фашисташта духьале еш, вахар хаьдад, цу деналах визза хиннача салтечун. Хам баь варгвоаца дикахетар хилар цун воIа, Атаев Хайруллайна, ший даьх цхьа хоам хинна.

«МагIалбик» яха поискови отряд бахьан, массайтта шера хьабенача тохкамо гучацадаьккхар гучадаьккхар цунна. ВоI чIоагIа гIадваха вар, тIеххьарча деношка, ший дас тIом баь аренаш яйза.

Атаев Хайрулла сона вайзар 2016 шера, бекарг бетта 9 дийнахьа. Ший йоIаца Русияйца, йиIий йоIаца Саидайца МагIалбике баьхка хилар уж, даь портретаца пхье урамашка гIолла чакхбовла. Мемориальни комплексе дIаязъяь латта ший даь цIи бIаргаяйча, бIаргех хий дувлаш вар воI. Атаев Хайрулла, цун цIагIара бараш, шоай гIадбахар дувцаш бар сога. Доккха баркал аьлар, Дзейтанаькъан Беслана, шоай даь истори дийндарах.

Цу гIулакхо, кхы а чIоагIагIа, вIашка оз ши къам. Беслана дувц — 2018 шера Селий мехкара поисковикаш баьхкар вай мехка, «Вахта памяти» яхача акцен юкъе дакъа лаца. ХIара шера поискови отрядо дIакхухьача белхо, СКФО поискови отряда полевой лагера, 1942 шера, Кавказ кара ца йохийташ, лирача тIема духьала лаьттача вай мехка гIулакх лакхдир. 2010-ча шера денза, оаха хьабахьача къахьегамо, гучаяьха цIераш кIезига яц.

ТIема деношка, йохаргьйоаца карт санна, духьала лаьттача МагIалбике, ерригача Россера поисковикаш ух. Массала, «Курган» яхача нижегородски поискови отрядо, Беслана поискови отрядаца 2017-ча шера денза, ялх поискови экспедицен юкъе дакъа лаьцад. Цар цхьана дIабихьача къахьегамо гучаяьккхар 69 салтийи командирийи цIераш.

Исторен юкъе яхар ийс турпалхочун цIераш.

— Цхьан сайран, цIера гонахьа кIаьдденна салоIаш дагIаш, Нижний Новгородера поисковикаша хьоадир, МагIалбика лакхе, самолет чуяйташ вийнача шоай мехкахочох. ЧIоагIа ловра царна, из чувежа моттиг хьалаха.

Цу гIулакхо тахкийтар тхога МагIалбика сигленашка кхийстача 4-ча, Сигала лелача армех дола дош. МагIалбике байнача летчикашта юкъера, хьакоравир тхона Камнев Сергей. Цох дар кхы а тохкаш да тхо. 4-ча, Сигала лийнача арме командира цIи дагалаттар сона.

Из вар, Селий мехкара, Эмиров Валентин. Цун тIехьа оаха баьча тохкамо хьахьекхар, Дабий-Юрта цун самолет чуежа хилар. Сай болх дIахо хьош, къамаьл дир аз цу юртарча боккхийча нахаца. Iарчакханаькъан Хаджи-Муради Къоастой Султани «Алханчуртский» оалача совхоза, болхлой хиннаб дуккхача шерашка. Цар яхачох, Ачалкхенашка дукха самолеташ чулийгай.

Цу турпалхошта лаьрхIа, наькъа оагIонца оттабаь хинна, цIе седкъа лаьтта бIоагIа дагабехар царна. Язъяь лаьтта цIераш къоасталуш хиннаяц. Дабе-Юрта, совхоза контора юхе баьгIа из бIоагIа бувцар, ший хана МагIалбикера музей вIашагIъеллача Чербижанаькъан Башира.

4-ча, Сигала лийнача армех дар тохкаш гучадаьлар,1942-ча шера, фашистий самолеташ йохаеш Моздокаи МагIалбикаи лакхе лийнача бIухоех дар. Иштта, бодача тIема юкъе, ялх моастагIчун самолеташта духьале еш хиннав летчик Эмиров Валентин. Цхьа самолет чуяхийтачул тIехьагIа, ше а човхаваьлга хайча, фашистий цхьаькха самолет йохаеш, чувожжалца духьала лаьттав.

ГIалгIайчен сигала баьча тIемах, цох Советски Союза турпалхо ваьв. Дабе-Юрта чуежай цун йоагаш лаьтта самолет. Цигга дIавелла хиннав летчик. ТIехьагIо, цох дисар, ший Селий мехка дIацIадихьад. Турпалхо хиннача Эмиров Валентинах лаьца аз яздаьдар, 2020-ча шера «Лезгиний лом ГIалгIайчен сигала» яхача очерка тIа. 926-ча истребительно-авиационни полка командир хиннав из майра бIухо.

Цун тема истори дувцача каьхаташ тIа яздаьд: — «Цу полкерча летчикаша моастагIчун яь духьале йица варгвоацаш я. Шоаш мел ю операци лакхача боараме чакхйоаккхаш хьабаьхкар уж. Кхерам яха дош царна вIалла довзацар. Дог майра командир, капитан хинна, Эмиров бIухой дог ураувттадеш вар массе хана. Цун йовзар тIема дукха говзалаш. Цо кулгалдеча полко сигала дIадихьа тIемаш дукха дар.

Ма даггара чугIерташ хиннача фашистий, 43 самолет чуяйтар цар. Духхьал цхьан Эмирова 30 сигала дов дир. Шийцара бомбардировщикаш кIалхара боахаш, уж лорабеш бора цо тIом. ТIем тIа ше яьккхача хана, 170 тIема вылет яьй, валарах ца кхераш, моастагIа кагвеш лаьттача капитана. Фашистий наькъаш тедаш, юхацавоалаш, дукха самолеташ йоагаяьй.

Эрсий бIухоша тамаш еш, майра летчик хиннав Эмиров. Из ваьхача, Ахты яхача юртара ишкол цун цIерах я. Иштта, цун цIи лелаю Махачкалерча ишколо, дуккхача Селий мехкарча урамаша. Таханарча дийнахьа МагIалбикерча урамо лелаю деналах цIихеза хиннача бIухочун цIи.

Беслана къамаьла юкъера дешаш: «Турпалхо Эмиров чувежа моттиг яйзача, из иштта дита йиш яцар. ДIадахача шера поискови отрядаца, из доазув белгалдоаккхаш, керда бIоагIа бегIар оаха цига. Дакъа лаца баьхка хилар ГIалгIайчен Правительствера болхлой, депутаташ, МагIалбика администраце кулгалхой, цу юхе йоллача колледжа студенташ, Селий мехкара хьаьший. Тахан дуккхача кагирхошта йовз, цу майрача капитана цIи. 2021 шу чакхдоалаш, цига хьалъе йолайир цун цIера лаьрхIа стела.

Бекарга бетта 9 дийнахьа, болх чакхъбаьнна, кийча хургья из. Иштта, «Курган» яха поискови отряд бахьан, из истори дийнъде аьттув баьлар тха. Нижегородски областерча турпалхочун истори тохкаш, кхыча турпалхочун истори гучадаьлар. ХIара денна чIоагIлуш латт тха барт, вIаши бола лерIам. 22 советски летчика цIераш гучаяьхай оаха, таханарча дийнахьа.

Турпалхой дIабехка боахка моттигаш дикка тоаергйолаш я тIехь-тIа йоагIача хана. Царех дола дош, вай массане дегашка даха деза тахан! Шоай синош ца кходеш лаьттача бIухой сий, цIаккха а довргдац, дайлургдац!

Цу наькъа тIа къахьегаш, из доаржадеш хила деза вай кхувш латтачарна юкъе. Дзейтанаькъан Беслана дукха лерхIамаш да, хIанзчул тIехьагIа а.

Цун поискови отряд цIихеза я, ерригача Россе. Дийца ца валлал дукха да, цун белхах ала.