Семинаре лекцеш ешар, цӀихеза гӀулакхаш дагаухийташ, цигара вай хьамсара мохк тоабала а дегӀаба а болабаларах дувцар.

«Уж хила а хиннай хала ханаш, укхаза Кавказе шоай уйлаш кхоачашъе гӀерташ тайп-тайпара мехкаш шоайла къувсаш хиннараш. ХӀаьта а гӀалгӀай къамо лаьрхӀар Россеца хила, бӀаьшерашка хьалха денз дош доха а даьдац. Тахан вайна гу, шоай декхар дизза кхоачашдеш хилар вай даьша, къонгаша, вежараша лаьрххӀа йолча тӀема операце, вай Даьхе лораеш», - аьлар Оздой Джамбулата.

ГӀалгӀайче Россех дӀакхеташ баьккхар боккха лоархӀаме гӀа хилар, мехка машар лоаттабеча даькъе. Массехк бӀаьшерашка ГӀалгӀайчен чухьелхаш хиннай чӀоагӀагӀа йола паччахьалкхенаш, къаман къоал дара, цудухьа Россех дӀакхетаро вай кхерамзле Ӏалашйир.

1770 шера тушола бетта, гӀалгӀай къаман 24 викало, Онгашт яхача юрта гаьна боацаш, «Барт» яхача (Барт-Босе) моттиге, шоай лоӀаме а болаш, Россена чубоагӀаш хиларах бола БартчӀоагӀам бир. Из гӀулакх чӀоагӀдир Россе доазол арахьарча паччахьалкхений гӀулакхех йолча Коллеге, цу шера кӀимарса бетта 12-ча дийнахьа.

1810 шера, Владикавказа даькъ тӀа кулг яздир гӀалгӀаша дув баарах, цу юкъедоаладир хьалха барт беш юкъедита хиннараш. Цу тайпара, вай хьаькъал долча къоаноша шоай хоржам бир, цигара хьадоладелар вай исторен дукхача оагӀонех диза дола вахар.

Укх 255 шерá, ГӀалгӀайче хьайоагӀа дукхача къамех латтача Россе цхьа дакъа долаш. ГӀалгӀай даим хиннаб тешшаме бӀухой, шоай Даьхен мутӀахьа бола Россе боккхача мехка къонгаш, из белгалдоалаш хиннад ерригача кампанешка.

Даьхен лорбой цӀераш, уж а, Боазаркъанаькъан М. Б, Бекбузаранаькъан С.С., Далганаькъан К. Г., Бохтаранаькъан Х-М.К., Боазаркъанаькъан К-С.Б., Боазаркъанаькъан Н. А., Бек-Боранаькъан С.З., ГӀулой Э. Д., Долтмарзанаькъан С-Б. Д., Котанаькъан А. Б., Маматенаькъан А. Г., Налганаькъан Э. А., Укуранаькъан Т.Н., Ӏарчакханаькъан А. Г., Дзагенаькъан Э. С., Къоастой Г.Х., Малсаганаькъан М.Э., Малсаганаькъан М.Х., Местой Х-М.З., Оздой А.И., КӀанташанаькъан Т., Новразанаькъан М., Орцханаькъан Х. И-Х., Янданаькъан З., Кхоартой А., Хоаной М., Оздой М.А., иштта кхы дуккхабарий цӀераш а язъяьй дошоча алапашца Россе а, ГӀалгӀайчен а исторен оагӀонаш тӀа.

ГӀалгӀай Республикан Халкъа Гулламо 2004 шера, тушола бетта №68 йола Соцам тӀаийцар, цу бетта 17-ча дийнахьа ГӀалгӀайче Россех дӀакхийтта хилара ди да аьнна хьакхайкадир. Цу шера кепа техар профессора, Ӏоахарганаькъан ЧхьагӀа цӀерагӀча гуманитарни Ӏилмай НИИ кулгалхочун Дахкилганаькъан ИбрахӀима книжканна. «Шоай лоӀаме болаш, цун чубоагӀаш хилар» аьнна цӀи а йолаш дар из.

«ГӀалгӀай къаман вӀаштӀехьадаьлар Россецара бувзам лелабе, укхазарча доазон тӀа дукха нах тӀаийцар тайп-тайпарча республикашкара. Цу юкъе нийса а кхеташ а лелабир вай даьша тӀаийца никъ. Вай доаккхал а деш дувц тахан воай турпалхоех, Российски, императорски эскара инаралех, Сийлахь-боккха Даьймехка тӀом лаьттача шерашка хиннача ГӀалгӀайчен бахархоех.

Тахан берригача мехка халонаш тӀаенача хана, вай юха а дувц турпалхоех, Даьхен декхараш цар дизза кхоачашдеш хиларах. ХӀаьта «Даьймохк» (Отечество), «Даьхе» (Родина) яха дешаш гӀалгӀаша деза леладаьд даим», - аьлар исторически Ӏилмай доктора, Ӏоахарганаькъан Ч.Э. цӀерагӀча НИИ Ӏилман балхах кулгалхочун гӀонча йолча Дзараханаькъан Зейнапа.

Тахан ГӀалгӀайче дика дегӀабоагӀаш мохк ба, цо боккхача безамца кхоачашду вахара-экономически дегӀаахара дешаш, наьха вахара хьалаш тоаду.

ГӀалгӀайче Россех дӀакхетар, вай лоархӀаме гӀа баккхар да исторически даькъ тӀа, цо таро лу хьамсара мохк, цун культура дегӀакхувла.