Тхьовра денз, хӀара коа хӀана ягӀац аьнна яьгӀай кхорий, Ӏажий, бӀарий, хьачий, боалий гаьнаш. Заводаш, фабрикаш, йоккхий тикаш хьаяржа йолаелча, экологен хьал а цунга хьежжа хувцадала доладелар. ЧӀоагӀа дика хургдар, ший коа гӀамгӀа, хьач дӀабогӀачо юртарча, шахьарерча моттиге кӀарцхала, нажа массехк га дӀаегӀача. Ахкан Ӏимеца денош латтача хана, эггара хьалха царна тӀаотт бӀарг; хӀаьта вай шахьарашка, юрташка гаьнаш кӀезига я. Со хӀетта кхийнача ханашка; наькъа оагӀонца лакха, хоза михаш ягӀар. ЧӀоагӀа хоза сурт дар из. Тахан, миха бӀаргаяйча, лаьрххӀа цунга хьажа этте, хьалха уж мел дукха яр дувца отт нахага. Байтанча хиннача Хьоашалнаькъан Ӏаьлас ший мугӀарашка дийцар дагадоагӀий шоана?..

«Миха - хин баьццара тоатолг,

Сигалара ӀокӀалдоагӀаш да хьо,

е лаьттара лакхе додаш да?»

Дика хӀама да, гаьнаш дӀайогӀа ловраш хӀара шера дукхагӀа хулаш латтилга. Экологе хьал тоаде из мел эшаш гӀулакх да дӀахайташ, нахаца болх дӀакхахьар беркате хиннад. Къаьстта дика хет из хӀама кагирхоша хьаллоацаш. Дунен хӀама довзача наха хов, моллагӀча гаьна дика хургйола моттиг лаха. Гуйран шоллагӀа бутт хьаэттача, вай зув, тайп-тайпарча дешара, болх беча моттигашка деррига адам цхьатарра арадаьнна, кӀоагаш доахаш, лаьтта хьакхухьаш, доазонаш баьццардерзадеш хьувзар. Дег чура хьага мегаргволаш, беркате гӀулакх да из. Вайх хӀаранена чӀоагӀа лоархӀаме да-кх гонахьара моттигаш хоза хилар. Хозача моттиге къахьега ловш хул моллагӀвар.

МоллагӀа йолча гӀайренах; гаьнаш, кӀудж багӀа хи ца хилча; яьсса, безаме йоацаш моттиг хетаргьяр. Гаьнаш йоаца моттиг массахана сагота, цхьа чам боацаш, ма хетта салоӀалуш хетац. Цул совгӀа, хӀара га оалхазарий, хозача кӀормаций, тайп-тайпарча чоапилгий цӀа да. ХӀаране ший тайпара кхетаду уж хӀамаш. Цхьаволча сага хьеккхе еррига гаьнаш дӀаяьхе, духхьал бетонаца дӀашаьръю ше ваха моттиг, хӀаьта цхьабараша гӀишлонхочун дукхагӀа ахча дӀатӀалу, гаьнаш дӀайогӀа моттиг юташ цо карт, цӀа хьалдергдолаш, балха юкъе нийсъенна га цо дӀайоаккхаргйоацаш.

«Лорае хьунаш» яхача ерригача Россе боламга гӀолла ишколашкара, кхыйолча моттигашкара доазонаш баьццрадерзадеш латт республике. 2000 совгӀа тайп-тайпара гаьнаш дӀайогӀа лерхӀ вай мехка. Из беркате гӀулакх хьаллаца арабаьннаб дешархой, боккхийбараш, кагирхой, ма дарра аьлча, Ӏаламах дог мел лазараш. Вай мехкарча берригача бахархоша хьаллаца дезаш; беркате, маьл хургбола хӀама да из. Балхара салоӀача дийнахьа дукхагӀбараш Ӏуйрийна денз сарралца, телевизора хьалхашка багӀа, е телефона чура бӀарг ца боаккхаш, зехьа ха йоаеш хул. Цул дикагӀа деций, бел хьаийца араваьнна, массехк га дӀаегӀача, цӀенача фега кӀеззига къахьийгача.

«Ераш кӀезига я, кхы а дукхагӀа дӀайогӀа еза вай гаьнаш!» - яхача кхайкаралца доладала деза вай, Ӏалама хьал тоаде. ВӀалла хало хулаш болх бац из. Тахан интернета оагӀонашка гӀолла вайна гу-кх шин сага: мара, сесага - е духхьал цхьан сага цхьацца, шишша га дӀайогӀаш, доккхий доазонаш гаьнашца тоадеш, баьццара мишта дерзадаьд. Цу мугӀарерча наха даьсса, тесса иллача доккхача лаьттан тӀа бӀарчча хьу йоаржаяь моттигаш я, шортта оалхазараш, кхыдола дийнаташ лелаш. Гуйран хана, овла лорабеш, кӀоаг баьккха га ӀочуегӀа, хий ӀотӀадетта из дӀачӀоагӀъяь, тӀаккха бӀаьстан бутт хьаотташехь, цун ткъовронех теха хьаделладала гӀерташ зизилгаш бӀаргадайча, ма чӀоагӀа тоам хул дега! Ӏайха селхан дӀадийначо кхоана гӀадвуг хьо, хоза деций из тӀаккха?!.