Тахан из ГӏалгӀайчен эггара йоккхагӀа йола книжкаш леладу моттиг я, цига да вай деррига истори, тайп-тайпарча вахара доакъошца дувзаденна каьхаташ. Библиотека ганзе 160 эзар Ӏадатий каьхаташ, электронни таронаш я, цу юкъе эггара мах болаш йола мехктохкама музея материалаш а йолаш.

Къаман библиотека мехктохкама отделе укх итт шера къахьегаш хьайоагӀа балха говзал лакха йола библиотека болхло, ГӏалгӀай Республикан цӏихеза болхло Йовлой Мухтара Зарема.

Оаха дийцар цунца профессе оагӀонех, тахан латтача заманга хьежжа библиотеке хулаш долча хувцамех лаьца.

- Зарема, мишта ера хьо библиотеке балха, сона ховчох, дукхача шерашка хьехархо йолаш болх беш ма ярий хьо?

- Аз професси хийцай аьлча нийса хургдац. Хьехархочун болх аз лелабу Къаман библиотека балхаца цхьана. Мишта ера со библиотеке болх бе? Тха дезале книжкаш дешаш бар дукха - из хьаллоацар тха дас-нанас. Хоза дуне зӀамига йолаш сона хьадийллар воккхагӀа волча вошас, йишас, уж шоаш а мукъа ха мел йолча хана книжкаш дешаш хулар. Вошас кхыметтел эскаре вахача а цигара книжкаш чудехке посылка яйтар тхона. Хӏаьта йишас, тхо зӀамагӀдараш а иштта лоалахой бераш а Ӏо а ховшадийя, тхона книжкаш дешар. Уж сахьаташ сона гӀанахьа хинна совгӀат санна дагаух. Хетаргахьа, цигара книжкашцара безам совбаьлар са. ЦӏагӀара деррига книжкаш дийша а юха цӀаькха дийша а даьлча, со йолаелар ишколерча библиотеке аха. Къаман библиотеке а со каст-каста ухар книжкаш деша, 2008 шера се укхаза балха отталца.

- Хьо библиотекеча, малагӀа хьал дар укхаза цу хана? Кердача балха даькъ тӀа мишта хийтар хьона?

- Сона хеталора, се цхьа хозача фаьлга тӀа ювцаш йолча моттиге кхаьчача санна. ГӏалгӀайчен Къаман библиотека - из культуран ганз я, из иштта хиларо кхыча вахара даькъ тӀа воаккх. Юххьанца со хеташ яцар се укхаза дукха говргья аьнна, бакъда айса беш болча балха лерхӀам кхетабаьчул тӀехьагӀа, аз лаьрхӀар укхаза Ӏе. ДӀахо мел йода сай балха кӀоаргал йовзаш, цунцара безам совбоалаш хилар со. Хӏанз сона хов - сайна безаш бола болх беш я со!

- Тахан, Ӏа укх библиотеке болх бу вурийтта шу дузача хана, Ӏайха беш болча балха лерхӀам кхетабаьча хана, хувцалуш йоагӀача технологега хьежача байнабий - хьогӀ из лерхӀам хӀанз?

- Болх тайп-тайпара а массанахьа кхача везаш а ба, юстарара хьежача из гуш бац. Гӏазданаькъан Радимхан керте а латташ, болх беш дукха нах ба укхаза, къаьнарча кинотеатрах ГӏалгӀай республикан Къаман библиотека хьайир, цун мах бола ганз а барт бола тоаба а дешархочунна лаьрхӀа къахьегаш я.

Библиотека болхлой гӀадболх, шоаш беш болча балхах сага пайда ийцача. Сога хаьттача са професси хӀанз кхы а чӀоагӀагӀа эшаш я. Библиотекан професси таханарча заман технологе арататтар кхерашшехь а, цар хьалхарчарца юкъедаьхар кердадараш, цудухьа уж дӀачӀоагӀбелар - царна хайра таханарча дено дӀадеххача беса шоай болх тоабе.

Интернете гӀолла миллионаш нах библиотека новкъостал дезаш хул Ӏилмай хоамаш хара, хӀана аьлча укхаза ба нийса хоам, профессионально хов цаэшар юхакъоастаде.

- Зарема, хьо керте латт ГӏалгӀай Республикан Къаман библиотека лоархӀамегӀа йолча цхьан отдела. Дувцал вайна миштай из, фуд цунца керттердар?

- Къаман-мехктохкама отдел вӀашагӀйоллаш бӀарчча урхалле я. Из отдел хьакхеллай 1996 шера. 2015-ча шерга кхаччалца цун керте лаьттай библиотека гӀулакха говзанча, ГӏалгӀай Республикан цӏихеза болхло, «КарагӀдаьнарех» яха ГӏалгӀай республикан орден лелаяь Ӏалбаканаькъан Диба. Цо дукха къахьийгар ГӏалгӀайченах, гӀалгӀай нахах яздаь дола книжкаш гулдеш, лорадеш, Ӏомадеш. Аз доаккхалца дӀахохьу из болх.

Отдела ганз вӀашагӀъеллай республикан, федеральни библиотекай, Российски Федераце культуран министерствай, ГӏалгӀай республикан бахархой новкъосталца.

Къаман-мехктохкама отдел я ГӏалгӀай республикан Къаман библиотека хьалхале лелаю отдел. Массайолча оагӀорахьара литература да цун ганзаца. Уж да ГӏалгӀайчен Ӏилманхой тохкамаш, йоазонхой кхолламаш, къаман денал гойташ дола йоазош.

Республике мехках дола хоамаш гулдара центр хиларах тарра, отдело вӀашагӀйолл мехкаца ювзаенна справочно-библиографе аппарат, цо дакъа лоац краера электронни хоамаш дола моттиг лелаярца, иштта цо методически новкъостал ду республикан библиотекашта, къаман литератураца бувзабенна болх лелабе.

СМИ гӀолла даим хоам бу, керда литература хьакхаьчача. Иштта вӀашагӀболл электронни болх а гӀалгӀай литература довзийташ, хӀара шера арахец лоархӀаме денош белгалдеш дола «ГӏалгӀай республика: хиннар, денош» яха календараш.

Отдела балха лоархӀаме да гӀалгӀай къаман культура дегӀайоалаяр, цун исторически культуран тӀехьале лораяр.

- Таханарча заман книжкаш дешархо миштав, мишта бу оаш цунца болх? Мел эшаш да тахан книжка, интернето цаэшача даьккхарий из?

- Таханарча заман дешархочо дӀадехар да хьалха хиннар. Цо иштта деш классически литература, фантастика, унзара хӀамаш, романтика, беламедар, иштта кхыдараш. Ӏилман литература дезараш а ба, истореца хьашт дараш а ба. Цхьа хӀама-м да цига - таханарча заман книжка дешарашта юкъе ба электронни книжкаш дешараш, цар уж деш шоай смартфонашка, планшеташка гӀолла, иштта аудио книжкага ладувгӀараш а ба. Из а дӀалоархӀ библиотеко, къаьстта библиотекаш я электронни книжкаш хьакхоллаш.

Хӏаьта а дукхагӀа ба: «Сай бе боккъонца дола книжка хилар лов сона», - яхараш Дукхача шерашка хьадоагӀаш дола книжка да из, тахан эшаш доацаш из дусаргдац. Цох кхера везаш а вац.

- Ӏа чӀоагӀагӀа лоархӀар малав библиотека дунен тӀа? Хьангара масал, балха говзал эц Ӏа?

- Аз массанегара хьаийцад сайна гуш дар а цар хьахьехаш хиннар а. Массехк сага цӀи яккха ловра сона; уж ба, со укхаза хьаенача хана, соца болх баь нах. Хьалхарчарех я Къаман библиотека керте латта Гӏазданаькъан Радимхан. Къаьстта из бахьан долаш тха библиотека иштта лакхача боарамга кхаьчай. Библиотека хинна а Ӏац из, мехка культуран оагӀув а лакхбеннаб, цо иштта дика къахьегарах. Цо лерттӀа вӀашагӀбеллача балха толам лакха ба. Республикан культуран даькъ тӀа цо даьча балхашта, сога хаьттача, боаггӀача беса мах оттабаьбац. Укхаза безам бале а беце а дагадох Есенина мугӀараш-«доккхадар гаьннара гу»…

Базорканаькъан Аминай цӀи яккха ловра сона, хӀаьтта со балха эттача хана, из яр укх библиотеке кулгалхочун гӀонча. Дукха хиннабеце а, из тешшаме са оагӀув бар. Каст-каста цо сона гӀо дора, нийсача наькъ тӀа йоаккхар. Тахан а, ше салоӀаш цӀагӀа йолча хана, сона накъайоалаш хьайоагӀа из. Аз баркал оал цунна. Царех яр Ӏалбаканаькъан Диба. Дала гешт долда цун! Из библиотекан са дар. Цунца цхьан отделе хилар ираз дар. Из чӀоагӀа дика саг а эшача дика новкъост а яр. Из болх беш яр Шолжа-Гӏалий тӀарча А. П. Чехова цӀерагӀа хиннача библиотеке, цига цо Ӏоаяь хинна балха говзал тхона накъайоалар.

- 2025 шу дӀадолалуш, вай деш долча къамаьло таро лу вайна дӀадахача шера карагӀдаьнначун мах хоадабе. Мишта дар из Къаман библиотеканна, ГӀалгӀай паччахьалкхен 100 шу дузаш хиларца дагадоагӀаш дола шу?

- ГӏалгӀай Къаман библиотеканна дика дера 2024 шу. Из дӀа а дахар ГӀалгӀай паччахьалкхен 100 шу дизара цӀерца. Цо таро лора массаболча болхлошта, наха дог айденна хила. ГӏалгӀай Даьхенцара безам чӀоагӀа ма бий. Хетаргахьа, къаман исторе оагӀув хала хиларах дар из. Оаха чӀоагӀа лоархӀ наьха уйлаш дукхагӀа ювзаенна дола хӀамаш..

Къаман-мехктохкама отдело, шу дӀадолалуш, книжкай-каьхатий-суртий гойтам хьабийллар дешара зале, из хетабаь бар ГӀалгӀай паччахьалкхен 100 шу дизара. Дукха гойтамаш дар, книжкаш дар цу доккхача таьрахьа хетадаь. Деррига дийца а варгвац. Из шу иштта белгала дар «Сердало» газета бӀаь шу дизарца а. Хӏанз вай из хьоадаь долаш, сона ловра эггара къаьнагӀа долча газета ловца баккха, хьай къаман накъадоалаш дахалда хьо, из хьакхелларашта ма деззара.