Тохкамхочо яхачох, уж корта бохабеш йола хӀамаш мелаш бола хьун нах, хьалхарча аргӀагIа ца бов гӀерташ хилар да из. Акхача Ӏалама моттигашка шоаш лелаш, цхьаккха социальни гIулакх, полици, ишкол, амбулатори, тика, стадион, библиотека, маршрутни такси, кхыдола миллион хӀамаш, гIирсаш доацача моттиге ца леш биса гӀерт уж. Саг листача, унзарча хьунашка, ца леш, ваха гӀерт.

Бакъда вай таханарча заман бахархой, боккхача мехка цхьайолча моттигашкара, цу юкъе вай мехкара а бахархой а, Iоажалах кхераш бац, уж сихагӀа бов гӀерт. Цар, аптекера «лирика» а ийце, шоай машинашка чу а хайше, из увз, хьадж а йоах. Из деррига а тахан дунен тӀарча кхыча аттача хьалага валара деш да, бакъда дукха ха ялалехь, дегӀа хорш йоагӀаш, эгавеш, сакхетам чура ваьле хул из.

Оаш зийнадий, нах ахчан хьалашка диллача дикагӀа баха хайшаб? ДикагӀа йолча иномаркаша МагӀалбика е Магаса фо кегаду шоай цӀогӀанца, дӀаухача кӀураца, наьха наб йохаеш; бӀарчча гӀалаш хьалъеш латт Наьсаре а Илдарха-Гӏалий тӀа а, гонахьа дӀа мел хьежача таронаш, гIишлош я, вӀалла хургья аьнна дага ца хинна; яле а наркомани юкъарча, цхьаболча юртарча бахархой вахаре чуяьлар…

Цу даькъе эггара хьалхара юкъахдитар да кхетам балар. Дезала юкъе барт-безам, даь-наьна лерхӀам, тешам, шоайла га доаккхаш хожаш хилар деце, даим зӀамагӀчарга хьожаш беце; бераш долалу шоай вахара никъ кхыча тайпара мишта хул хьажа, гӀалат а боал каст-каста. Тӏаккха нийслу зӀамсаг наркоманена тӀехьавоалаш. Из къона, дийна, цхьадолча хӀаман тӀакхувш ва, майра а сиха а ва. Вай дерригаш а хиннад иштта. Из иштта долаш а да, бакъда хьалха ца доаккхе, кегалургвоацаш лора ца войя, зIамигача сага хала да цу гӀозарах дӀа ца кхеташ Ӏе.

ШоллагӀдар - низаца, бокъонца кхетавар. Массанена а дика ховш да, 90-шерашка а, царна тӀехьа денача 5-10 шера а ГӏалгӀайчено пайда хьабаргбола болх наркомани йоаржаеш болча нахаца лерттӀа дӀабихьабаларе, таханара хьал кхыча тайпара хургдар, унахцӀена вахар леладара тӀакхувраш дукхагӀа хургбар. Цул совгӀа, вай республикерча цу бахьанах бейнача наьха таьрахьаш кIезигагӀа хургдар.

Цунах дувца деза вай массане а, из нийса кхетадергдолаш. Керттердар да тахан цу зуламца республикан Ӏаьдало, цунна чубоагӀача болхлоша, юкъарча моттигаша, доал де шоай караденнача даькъ тӀа даим къахьегаш хилар. Хӏаьта моллагӀа болча дикача къахьегама тӀехьа толам а хул.

Цу лостамагIа вай мехкарча полице, цунна чубоагӀача болхлоша дукха къахьег. Царех я «Мак-2024» яха хьем боацаш кхетама болх бу моттиг, из дӀахьош, нахагара хьайоах наркотикаш е кхыйола сага хьоа хьаьрбоаккха молхаш.

ДукхагӀча даькъе уж я мефедрон, марихуана, клефедрон, прегабалин, эфедрон, героин, трамадол, иштта сага сакхетам кIалбута кхыйола хӀамаш.

Бокъонаш лораерий керттера декхар да, бокъо йоацаш наркотикаш йоаржаю хьал ший ханнахьа гучадаккхар, иштта дIае бокъо йоаца мак, кӀомал, кхыйола наркотически баьцовгӀаш республикан доазон тӀа дӀайийна моттигаш гучаяхар.

Нагахьа санна цу тайпарча тоабах дӀакхийтта, наркотикаш йохкарах, уж дӀа-юха йоаржаярах хӀама хьадеш вола саг цӀагӀа вале - из цунна а цун гаргарча наха а доккха зулам да. Из балийна воал ше везаш, ший йоакхо еш болча гаргарча наха. Уж цунна дикадар хилар ловш ба.

Из гIулакх довзача цхьан саг нийса аьлар, «наркоманашта дагадоаллар цкъара тоаха молха мичахьара яхьаргьяр яха дош да, шоаех из «гIод» хьарчарах тарра, цар из миччахьара, мичча тайпара къизалца а яхь». Кастлуш, цу «Ӏаьржача наькъ тӀа гӀолла», мича дахар ца ховш, лар йоацаш дӀадода ахча, гӀирсаш, нахацара гӀулакх, сага ший оамал, хьоа, эхь, къахетаме хилар, лоӀам, сий, сатувсилга…

Из чӀоагӀа ийрча гӀулакх да, цудухьа наркоманеца, цунца пайда беш барашца дӀахьош бола къовсам чӀоагӀа а лира а хила беза.

Цу гӀулакха юкъебаха беза ерригача юкъарлон нах, вай кхувш йоагӀача тӀехьенна новкъостал де деза, из валарга бугаш бола никъ хилар дIагойташ.

Цу ийрчача наькъ тӀа балара тӀакхувраш юхатоха дагахьа дӀахьош дукха боламаш да вай. Царех цаӀ ба «Хоам бе, мичахьа йохкаш я Ӏоажал» яха Россе юкъара болам. Из каст-каста дӀахьу дешара моттигашка, наркотикаш юкъеяхар мел унзара хьал да царна дӀагойташ, цунах хьадоала зулам доаржадаро наха деш дола хатараш довзийташ, юридически кIийлен тIа из хьал къоастаделга дӀахайташ. Из иштта хьалхадоаккхаш хила деза вай кагирхой болча массайолча юкъарча, дешара моттигашка.

МВД, тайп-тайпарча паччахьалкхен Iдало, гIулакхаш тIарча наха, юкъарча моттигаша шоай мел бола низ вӀашагӀтоха беза, тӀаккха мара цох безаш бола пайда баргбац цу даькъ тӀа. ХьалхагӀа таханарчул дуккха а дукхагӀа бар корта бохабу малар мелараш, гӀаьле увзараш. ДукхагӀа бола нах атта юкъебоалар наркоманеца дувзаденнача гIулакха.

ГӏалгӀайчен керда ноахал - дукхагӀча даькъе хьаькъал долаш, унахцӀено йолаш, къона, хоза нах ба. Цар дикагӀа кхетабу спортах хьабоала пайда, иштта могаш хилара фу мах ба а ховш хул царна. Кердача кагирхошта юкъе а ба культуран оагӀонаш тайп-тайпара лелаераш, керттердар - уж дикача вахара, гӀулакхашта тӀехьа ба.

Цунга хьежжа, цар дукхагӀа таро я наркотикаш лелаяра наькъ тӀа шоаш баха гӀертар теркал ца ве, цунна доагӀаш дола жоп шоай ханнахьа дала.

Наркотикаш лелаеш хиларах, уж ха дӀа мел йода дукхагӀа яржаш хиларах хоам вайга хьакхоач бокъонаш лораерашкара. Наркотикаш хьая моттиг корайича, уж лелаераша мичча тайпара леха а уж дӀайохка нах лох. Тахан латтача вахара а политически а хьалашка диллача, Российски Федераци гоама йолча дукхача наха дезар да, наркомани вай мехка, вай наха юкъеяккхар.

Масала, 2022 шера, тов беттага кхаччалца йолча хана, Россе ФСБ хьаяьккхар 370 кг шоаш хьаяь наркотикаш. Зуламхой лаьрхӀа хиннабар вайцига хьачуяхьаш йола наркотикаш интернет-тикашка гӀолла дӀайохка.

Наркотикашцара халкъашта юкъера хьал бахьан долаш, къовсам лоаттабе безаш хул хӀара паччахьалкхе, цудухьа из иштта кхоачашде дезаш я вай российски паччахьалкхе а. Цох дийцар дукха ха йоацаш РФ, Таджикистана Республикан вӏашагӀтехача чурча гӀулакхий министерствай кхетаче, из дӀахьош вар РФ чурча гӀулакхий министр, полице инарал Колокольцев Владимир.

«Карарча шера, Российски Федераце доазон тӀа гучаяьлар 145 наркотикашца зулам леладеш йола моттиг. Из иттлагӀа дола дакъа мара дац вайна гуш дар. 70% из хьал техкад.

Бокъонаш лораяра болхлоша хьаяьхай 25 тонн совгӀа лелае могаеш йоаца наркотически молхаш»,- аьлар цу хана В. Колокольцева.

Цо белагалдир, Россе бокъо йоацаш, наркотикаш йохкаш хилара хьал дӀалаьрхӀача кхо дакъа дукхагӀа да вайна цаховш дусар, цу юкъе гуш хул халкъашта юкъера бувзам хилар.

РФ бокъонаш лораерий кулгалхочо белгалдир, наркотикаш арахецараша шоаш кхоллаш йола хIамаш хӀанз дукхагӀа юкъейоахаш хилар. Контрабанда, синтетически хIамаш, гашиш лелаеш хинна наькъаш хотталуш да опиаташ маьхалъяхара долча наькъашца. Хӏанз леладеча, таьрахьаш санна долча ахчан хьалаша, геттара а халагӀа даьд йохка бокъо йоацача хӀамаех хьабоалаш болча пайдан никъ дӀакъовлар».

Кхоана наркомане цхьаькха никъ лохаргба аргӀанара наркотик хьаяра, из езаш болча нахага гӀолла маьхалъяккхара, ираз дайнача сага кисара ахча хьадаккхара. Из гаьнабоалаш бола къовсам ба. Цу юкъедаьннад дукха миллиардаш дола ахча, дукхача наьха низаш. Цудухьа цох дувца деза хӀара бетта берашта, дешархошта, студенташта, боккхагӀчарна. ТӏатеӀӀа дӀахайта деза, наркоманена беррига нах царгара пайда хьаозара йола оагӀув хилар. Из гӀулакх леладечар дин а дац, эхь-эздел, юхь а яц.

Массахана дагадоагӀаш хила деза: вай хьалха латт вай гаргарча наьха, бовзарий, безарий могашал лораяра.

Наркоманеца къовсам лоаттабар моллагӀча сага декхар да, цох хьадоала зулам доккха хилар, наха цо зе деш хилар даим дӀакхайкаде дезаш а да, лерттӀа саг иштта хила веза.

Цхьан хӀамах теша лов, тӀайоагӀача ханашка, шоашта довзаш доаца «наркоман» яха дош хезача, ГӏалгӀайчен бераша боккхагӀчарга хеттаргда: « Малав из?»

Цар жоп лургда: «Иштта оалар, цхьан заман чухь вай мехкашка уж унзара хьалаш леладеш, шоай хьаькъал эшадеш лийннача нахах. Ираза, тахан вайцига уж вайца бац».