– 2008-ча шера, Президента Амарах, Российски Федераце чурча гӀулакхий кӀийлен тӀа, лаьрххӀа вӀашагӀделла деш долча зуламца къовсам лоаттабара даькъ тӀа хьакхеллар наха низаш дара духьаллатта Центр. 2008 шерга кхаччалца тхо, ГӀалгӀай Республике гӀолла йолча МВД УБОПа цхьа дакъа дар. Карарча шера, тов бетта 6-ча дийнахьа тха центра, ше къаьстта йола моттиг из хиларга диллача, 16 шу даьлар.

- МалагӀа декхараш латт шун болхлошта хьалхашка?

– ТӀеххьарча шерашка хоамий-телекоммуникацей технологешка, цу юкъе интернет йолаш, дукхагӀча даькъе экстремистски тоабай керттера бувзамаш хул, цига гӀолла юкъебоах керда доакъашхой, шоаш деш дола зуламаш вӀашагӀдехк, шоай зуламе болх а иштта цига гӀолла дӀа-юха боаржабу.

Тахан тха Центра керттера декхар да, ГӀалгӀай Республике гӀолла экстремизмаца къовсам лоаттабара чурча гӀулакхий доакъой болх вӀашагӀболлаш хилар. Цунна чудоагӀаш дар белгалдаккхар, тхоай болхлошта из хьалхадаккхар, зулама тоаба юхатохар, иштта цу даькъ тӀара болх дӀабахьар.

– Экстремизм лелаю тоабаш мел я тахан?

- Таханарча хьалах вай дувца отте, 500 экстремистски, террористски тоаба я, уж кхы а яржаш йоагӀа.

Российски Федераце судашка гӀолла даьча соцамех 101 экстремистий, 22 террористий тоабай болх соцабаьб.

– Центро беш бар малагӀа болх ба, экстремизма духьала къовсам лоаттабеш?

– ЦПЭ интернет-таронашка гӀолла дӀа-юха баржаш боагӀа экстремизма болх юхатох, уж интернете гӀолла экстремистий чулоацам бола хӀамаш дӀа-юха доаржадеш багӀаргбоацаш, царна даим тӀахьожам лоаттабу.

Тахан латташ долча хьалаша хьагойтачох, дукхагӀча даькъе интернете гӀолла болх беш багӀараш кагирхой ба, 14 шергара 30 шерга кхаччалца ха яьннараш.

ХӀанз санна цу гӀулакха интернет лелаеш ха а енаяц вайга, иштта уж ба вахара бувзамашка, цига гӀолла кагирхоша кхычарга дӀакхачийта дагахьа йоазош Ӏочуувттаду, уж массанена гургдолаш. Цу экстремизма даькъ тӀа болх беш вола саг хьалаьцача, из тоавара тӀахьожам болаш хул, дикка меттавена валлалца.

ДӀахо шахьара, кхален администраце оагӀорахьа цу нахаца, из харцахьа хилар хьалхадоаккхаш, болх дӀахьу, цар дӀахо цу тайпара зуламаш леладергдоацаш.

Ер къамаьл вай деш хиларца, хьалхадаккха ловра сона, закон ховш вацар аьнна саг мукъавалийтац бехктокхамах.

– Мичахьа гӀолла го йиш я Российски Федераце могаеш йоаца материалаш?

– Судо экстремистски лоархӀаш йола еррига материалаш го йиш я Россе юстице Министерствон лаьрххӀа йолча сайта тӀа.

Цул совгӀа, Россе юстице Министерствон сайта тӀа го йиш я «Экстремистски балха духьале яра» долча Федеральни законо белгалъяьха ахча доаккхаш йоаца балха моттигаш, царна духьала судо яь чӀоагӀо.

– Каст-каста дехий шо вай республикан дешара моттигашка, ишколашка кагирхошца къамаьл де?

– ХӀара кӀира тха болхлоша, кхыча бокъонаш лораяра моттига болхлошца цхьана дешара моттигашка кхетаченаш дӀахьу. ИнгГУ хьехархоша а каст-каста дех тхо студенташца цу даькъ тӀара къамаьл де. Массахана студентий дукха хаттараш хул. Тхо хьож тхоай къамаьлашца кагирхошта из хьал ма дарра дӀадовзийта.

– МалагӀа болх шоай берашца дӀабахьа безаш ба даьй, цар закон телхадергдоацаш?

– Бокъонаш телхаеш болча наькъ тӀа шоай бер даргдоацаш, хьалхарча аргӀагӀа даьй хьажа беза уж малагӀча сайта тӀа багӀа, малагӀча оагӀонаш тӀа из дӀатӀаязвеннав, цо интернета бувзамашка малагӀа материалаш Ӏочуувттаю.

Белгалду, нагахьа санна цо экстремизма чулоацам болча материалашта кӀалха «лайк» оттаяьяле, из саг административни меттел, уголовни бехктокхаме оттаву.

– Бера фу ха яьннача хана хьажа веза цун телефона чу, цун бокъонаш телхайой-хьогӀ вай цунца цхьана?

– Бера оамалга хьежжа доагӀаш да из, бакъда бер интернета чу дагӀара оаш хьалхагӀа тӀахьожам мел лоаттабу, из дикагӀа да. ХӀара денна шоай бераца шо къамаьл деш хуле, цо гӀулакх нийсача наькъ тӀа доаккхаргда.

– Вайга ладувгӀаш болча наха хьалхадаьккхача бакъахьа деций, малагӀча хана административни бехктокхаме оттаву?

– Ялхайтта шу даьнначул тӀехьагӀа, из административни бехктокхаме оттаву Ӏаьдало. Нагахьа санна административни бокъонаш телхаяьча сага 16 шу даьннадеце, цун хьалхара жоп дала дезаш ба цун гаргара нах.

– Экстремизма зулам даьрашта малагӀа таӀазар доагӀа?

– Административни бокъонаш телхаярах, РФ КоАПа 20.3.1 ст. белгалдаь ма хиллара, гӀод тохаргда 10 эзар сомагара 20 эзар сомага кхаччалца; е 100 сахьата болх бе безаш е 15 ден-бус чувелла из саг воалларгволаш. Нагахьа санна из юридически саг вале, 250 эзар сомагара 500 эзар сомага кхаччалца гӀод тох. Из шу чакхдалале, цо административни бокъонаш цӀаькха а толхаяь моттиг нийслойя, цу сага духьала уголовни гӀулакх хьаделларгда РФ УК 282 ст. (моастагӀал, гоама хилар, зулам хьахьоадарах), цунна гӀод тохаргда 300 эзар сомагара 500 эзар сомага кхаччалца, е шин шергара пхе шерга кхаччалца набахтен ха тохаргья.

Иштта, РФ КоАП 20.3 ст. доагӀаш ма хиллара, сага административни гӀод тох цхьа эзар сомагара ши эзар сомага кхаччалца, административни бокъонаш телхаеш хинна гӀирс хьа а боаккхаш, е административни чуволлаш йола ха тох 15 ден-бус, юридически наха 10 эзар сомагара 15 эзар сомага кхаччалца гӀод тох.

РФ КоАПа 20.29 статьяга хьежжа, административни гӀод тох цхьан эзаргара кхо эзар сомага кхаччалца, е 15 ден-бус чувалла ха тох, цу юкъе хинна экстремистски материалаш, гӀирсаш хьа а доахаш; юридически сага 100 эзар сомагара цхьа миллион сомага кхаччалца.

ДӀахо, КоАПа 9 д. 13.15 ст. доагӀаш ма хиллара, административни гӀод тохаргда 30 эзар сомагара 100 эзар сомага кхаччалца, из зулам деш лелабаь гӀирс хьабоаккхаш е из боацаш. ГӀулакхерча наха 60 эзар сомагара 200 эзар сомага кхаччалца тох гӀод, юридически наха 200 эзар сомагара пхи бӀаь эзар сомага кхаччалца.

– Республике хиннадий экстремистски тоабай зуламех дола уголовни гӀулакхаш?

– ГӀалгӀай республике гӀолла йолча МВД ЦПЭ материалаша яхачох, «КИН» яхача экстремистстий цхьанкхетара доакъашхошта духьала шиъ уголовни гӀулакх хиннад «экстремистий цхьанкхетара балха дакъа лацарах», «экстремистий балха юкъеяларах», «нах шоаш яхачун тӀа бига, уж шоашкахьа баха гӀертарах».

Бакъда из вӀашагӀделлараш Российски Федерацен доазол арахьа ба.

Вай къамаьл йистедоалаш нахага кхайкарал де ловра сона, уж фийла хилара тӀахьехаш, шоашта дӀа-юха луш бола хоам закон толхадеш ба аьнна хеташ моттиг нийслойя, сихха цох хоам бе полице.

ГӀалгӀай Республикан МВД зарбан болх лелабераш