Къаьнара ферта кIувсаш юкъе даьхад вай культура
Традиционной ингушской свадьбе всегда было присуще тщательное следование древним обычаям и традициям, которые дошли и до наших дней, придавая свадебному торжеству особую торжественность и зрелищность. В них — отражение многовековой истории ингушей и богатой материальной культуры народа. Об одном из древних обрядов, без которого не обходится сегодня ни одна современная ингушская свадьба, рассказывает газете «Сердало» известный ингушский этнограф, доктор исторических наук Зейнеп Дзарахова.
Нускал доагIа ди хьаоттача хана цIена нув хьабеш хиннаб цох. Iотоссаш йола ферт цу хана устагIий тханах еш хиннай. Керда саг цIагIа чуяр беркате, камаьрша хилар дувзаш хиннад цу хIаманца. Къаьнарча хана денз вай къаман юкъе устагIий леладар геттара беркате лоархIаш хиннад, цун тханаца болх беш хиларо цIен хIама эшийтаргдац яьхад. Цу ханашка тийса нув-ферт тахан а тувсаш я вай къаман хьоалчагIашка», — дувц Зайнапа. Ший къаман истори тохкаш, цунцара безам лакха болаш хьайоагIа Зайнап «Истинг» яхача вай мехкарча оагIон кулгалдеш я. ГIалгIай хьоалчагIаш ма хулла беркатегIа, даьй IаьдалагIа халийта гIерташ дукха къахьийгарех я из саг. Из гIулакх Iомадеш боагIарашта дIахьеха дукха да цунга.
Нускала Iотоссаш бола ферта кIувс юхабоалабаьр а Зайнап я тахан. Цун коллекцен юкъе дукха да ферта кIувсаш, царех хIара бар ший тайпара хозал хьокхаш ба. Ший кулгашца къахьегаш ше кхеллар геттара деза долаш лораду Зайнапа. ХIара кIиран дийнахьа, нускал доагIараш цунгара кIувс беха болх, цхьаккха а ца луш юхаверзийтац цу беркатеча кхалсага. «Оаха хьадешдола кIувсаш хьолчагIашка наха хозахетараш да. КIувс ба венар малагIча юртара, фу тайпан ва тохк аз. Цу наьха исторега хьежжа хул аз царна хоржаш бола кIувс. Цхьан дийнахьа массехк кIувс дIахьош а хул. Цхьан цIагIа «Мочкхий-юрт» яха кIувс тосс, кхычахьа «ТIой-юрт» аьнна яздаьр бул, кхычахьа «Наьсаре», иштта дIахо а.... Уж деррига кIувсаш хIанзчул 100 шу хьалха вай ноаноша хьакхелла хиннад, тахан вай дIахо дIахьош латт из гIулакх хIара цIагIа беркат дехача йоазонца тоабаь кIувс тоссаш. Вай къаман йIовхал, селханара хоза ханаш хьахьокх цу хIамо», — дувц Зайнапа. Вай Республикерча къаман кхоллама цIагIа хьайийлача «Истинг» яхача мастерской лакхача безамца къахьег къонача мехкараша деррига довза гIерташ. Тахан цар хьегаш дола къа довргдоацалга тешшаме да! Ферта кIувсаш лаьрхIа ийдеш шоай цIагIа Iотувсаш бола нах хIара денна дукхагIа хулаш латт. Цул совгIа, везачоа, вовзачо дала геттара хоза, беркате совгIат а да из.