- Мухьмад, укх массехк шера паччахьалкхен ӏаьдала балхаш леладе дийзад хьа тайп-тайпарча доакъошка. Фуд керттердар, Хьона хетачох, уж балхаш дика кхоачашдайтар?

- Из бакъда, цу тайпара болх баьб. Дукхача ханашка со болх беш хилар республикан декхараш кхоачашдеча даькъ тӏа, мехка суда пирстопий, иштта суда оагӏорахьара болх беш. Бакъда массехк дукхагӏа йола балха говзалаш аз караерзайир республикан исполнительни органашка болх беш - укхаза хьо гарга ва наха, наьха хьашташ довзаш, цар сенга сатувс ховш хул, царна эшар довзаш ва.

Моллагӏа болча балха а керттера терко тӏайохийтар да, хьалхашка латта декхараш кхоачашдар, бехктокхаме хилар. Ше дӏахьош болча балха тӏа бехктокхаме хилар массаза а хиннад ца хилча даргдоацарех, цо таро лу моллагӏа дола а, иштта лоархӏаме а декхараш кхоачашде, къаьстта республикан кулгалхочо хьалхашка оттадаь дола. Ца хилча даргдоацарех да боарама-бокъоний оагӏув лораяр, уж да федеральни законаш, Российски Федераце Конституци, иштта Гӏалгӏай Республикан Конституци.

- Тахан керттера терко тӏайохийтар да, вай республике санна, берригача мехка а СВО доакъашхой, цар дезал. Фуд цу даькъ тӏа белгалдоалар?

- СВО дӏайолаеннача хьалхарча дийнахьа денз, Гӏалгӏай Республикан кулгалхочун Келаматанаькъан Махьмуд-ӏаьлан амарах со вай республике тӏахьожам лоаттабеш хилар лаьрххӏача операцеца дувзаденнача дешашта. Белгалде деза, республикан Кулгалхочо дукха къахьег цу даькъ тӏа, цу юкъедоагӏаш да бӏухошта лаьрхӏа дола гуманитарни новкъостал лоаттадар, иштта массайолча оагӏорахьара лаьрххӏача операце доакъашхой дезалий хаттараш кхоачашдар. Белгалдаь, ховш да лаьрххӏа йолча вахара оагӏон тӏа, мел дезал ба, иштта царна малагӏа гӏо де деза, из лоаттаду ше-ший боагӏача болхлоша, царех ба къахьегама, унахцӏенон Министрествай, республикан дешара Министерствон, иштта кхыйолча моттигий гӏулакхаш тӏара нах. Республикански бюджетера санна, бюджетера йоаца моттигаш а юкъейоахаш, цахаддаш дӏахьу из болх.

Хӏара бетта хӏана дац аьнна, дӏадохьийт гуманитарни новкъостал, СВО латтача вай бӏухошта. Даьхе лораеш латтарашта массайолча оагӏорахьара терко лоаттаю. Дукха ха йоацаш вай республике дӏадихьар «Турпалхочун никъ» яха шоллагӏа дакъа; цунга хьежжа, вай сийдолча бӏахоша хьалоацаргья республикан кулгалдара моттигаш.

Вайна дика дагайоагӏа главнокомандующе В.В. Путина ший хана лаьрххӏа йола тӏема операци дӏаяхьара дош тӏаийца хинна ха, из дар ший ханнахьа а, доагӏаш даь а хӏама, хӏана аьлча, боккъонца вай доазонашка вена хьаэттавар цу хана моастагӀа. Цу тайпара вай хьалхадаьлар малхбузен мехкашта, вайна цар духьала бе лаьрхӏа хинна тийшаболх чакхбаргбоацаш, Россе кхерамзлен ӏалашо йир, хӏара денна воаш бакъдолга тӏема аренашка дӏагойташ. Хьалхарча мугӏарашка латтача вай бӏухоша из иштта хилар шоай деналца, майралца цкъа гойта а ӏийнадац, Гӏалгӏайчен викалашта, вайна массанена ховш ма хиллара. Дукха паччахьалкхен совгӏаташ делар бӀухошта, царех виъ сага Россе Турпала цӏи луш.

Белгалде лов доккха дакъа лаьца хилар, Даьхен СВО хьалхарча мугӏарашка латта бӏухой хьаллоацаш, Ростовски областа Законодательни гуллама Депутата Дарсиганаькъан Беслана Мухьмада. Иштта цун вошас, ЮФО Гӏалгӏай Республикера хьожаваь волча массазарча викала Дарсиганаькъан Мурада. Царна доккха баркал хилда, цу лоархӏамеча балха юкъе дакъа лацарах.

Тахан, лаьрххӏача операце доакъашхой дезалаша а, вай массаболча бӏухоша санна, хьагойт шоашта Даьхе езаш хилар, шоай денал хилар. Хала хете а ба вай тахан тӏема даькъ тӏа бейнараш а (Дала гешт долда царна, Дала къахетам болба). Гӏалгӏайчен Кулгалхочо тӏадиллача декхарах тхо даха дезаш хул хӏара таьзет долча коа, эшаш долча хӏаманца новкъостал ду цар гаргарча наха.

Хӏара бер, бейнача бӏухойдараш санна, тахан тӏема мугӏарашка латтарий а тха теркама юкъе да. Цу тайпарча дезалашта оаха новкъостал лоаттаду укх кхаь шера, иштта лакхача боарам тӏа из лоаттадергда дӏахо а.

- МалагӀа толамаш да, Гӏалгӏайче дегӏакхувлаш, вахара-экономически даькъе шо гӏаддугараш?

- 2019-ча шера, вайна массанена ховш да, ГӏалгӀайчено ца йоалаш ийцача кредитах дола паччахьалкхен декхар 12 миллиард совгӀа дар. Из бахьан долаш, вай таро яцар дукхача программашка дакъа лаца, тхоай балха тӀехь паргӀатта гӀулакхаш дӀадахьа таро йолаш дацар тхо.

Республикан Кулгалхочо декхар оттадир - цу чоалханерча хьалашкара 4 шера арадовла, из чӀоагӀа кӀезига ха яр, бакъда паччахьалкхен даькъ тӀа, хьалхарча аргӀагӏа Паччахьалкхен Председатела Сластенин Владимира балха, Келаматанаькъан Махьмуд-Ӏаьлас хьалхашка оттадаь декхар кхоачашдир. Тхо арадаьлар цу декхарийлара. Из чоалхане, банза баргбоаца болх дӀабихьар, ГӏалгӀайчен Кулгалхочо ше тӀахьожам лоаттабеш.

Белгалду, цу хана хьалъяь яланза дукха гӏишлош, предприятеш яр хӀама ца деш латташ, цу даькъ тӀа а де дезар вӀашагӀделлар, кӀоаргга уйла тӀаяхийта. ДукхагӀа йола моттигаш юкъеяьхай, карарча шера тӀехьара тӀа тоае езаш хиннача цхьайолча моттигашкара дӀа мел ийккхараш. Вай мохк федеральни оагӀорахьара лоаттаду новкъостал лакхача боараме дарех лоархӀаш бале а, укх пхе шера республикан доалахьара таронаш лакхъеннай шиъ ах совгӀа. Из боккха къахьегам бар, кхы а тӀатеӀӀа къахьега дезаш йола моттигаш а я, цига тха таро я республикан накъадаргдолаш дола дика толамаш даха.

Хӏара ди, из хьакхоллара болх ба, мехка Кулгалхочо йоккха терко еш кхоачашбеш бола. Макшарипа Махьмуд-Ӏаьлаца укх пхе шера балха волча сага санна, сона гуш да, дагабалара вӏашагӏкхетараш, кхетаченаш дӀахьоча хана, республикан доккхий хувцамаш дара болча безамах йиза хул цун уйлаш, республика дегӀайоалаяра йола уйлаш цунца яхаш я даим.

Кхоачамбоацараш дац аьлча а нийса хургдац, уж укх миноте кхоачашдеш дац; иштта дале а, хӀара оагӀорахьа де дезар белгалдоаккхаш, из болх а терконца дӀахьош ба. Вай хьамсарча мехка, вай къаман духьа моллагӀа дола декхараш кхоачашде могаргда, вахаре социально-экономически лоархӀаме дола хьалаш хьакхолларгда хьамсара ГӏалгӀайче дегӀайоалаяра.

- Фуд Хьа, паччахьалкхен саг хиларах тарра, бехктокхамеча балха даькъ тӀа халагӀдар?

- Бакъдар аьлча, цу тайпара цхьацца моттигаш йолаш я. Царех эггара хьалха латтар - из сай къаман, сай республикан, сай мехкахошта дизза декхар дӀа ца луш; се висар кхераш хилар да, иштта кхер со сайх республикан Кулгалхочун бола тешам боабарах, хӀана аьлча сона гуш да из сайца миштав, цо се хьаллоацаш хилар. Сона дукха деза сай къам, Даьхе, чӀоагӀа лов сона дикагӀа мел дар царна хилийта, цар хьашташ кхоачашдеш ваха. Из да сона керттердар.

- Мишта гу Хьона кхоанара ди, малагӀа да керте оттадер, вай республикан кхоане хилийтара?

- Республикан Кулгалхо цкъа белгалдаь Ӏийнавац, вай кӀезига лаьтташ хилар, цудухьа цунга хьежжа вай дегӀайоалае еза ӀТ-технологеш, цу оагӀорахьа вай хӀанз дика дегӀадоагӀаш а да. Республикан кулгалхочо Келаматанаькъан Махьмуд-Ӏаьлас, иштта вай цӀихезача бизнесмена, мецената Гуцаранаькъан Саварбика Микаила шоайла бувзам лелабарах, Гӏалгӏайче болх беш я таьрахьий технологей ишкол, цо йоккхий таронаш лу. Иштта дӀахо дӀабахьа безаш ба республикан экономикан даькъ тӀа промышленни оагӀув дегӀайоалаяра болх.

Вай йоккхий таронаш я, дика гӀулакхаш чакхдаха. Со тешаш ва, цхьана болх хьабеш хилча, республикан исполнительни Ӏаьдала, иштта доалахьара хӏама леладерий, къаьстта ГӏалгӀайчен бахархой, доккхий хувцамаш де низ кхоачаргхиларах, вай мохк арахьара новкъостал хьатӀалоаттадеш болчара, из новкъостал дӏатӏалоаттадеш болча кхоачабеш.

- МалагӀа мах оттабу Ӏа сага вахар унахцӀена хилара наькъ тӀа даккхара; спорт, физически культура вай республике дегӀайоалаяра?

- Сай балха тӀа аз тӀахьожам лоаттабу спорта Министерствонна. Вай мехка президента йоккха терко лоаттаю спорта, из дегӀайоалаяра, из ше хул каст-каста спортивни яхьаш дӀахьоча дакъа лоацаш. Вай тахан ала йиш йолаш да, спортсменаш хӀара шера меттел, хӀара денна дегӀабоагӀаш ба тайп-тайпарча спорта доакъош тӀа. Тӏеххьарча цхьан бетта ах бетта ГӏалгӀайчен тайп-тайпарча спорта доакъош тӀа массехк чемпион хилар. Дукха ха йоацаш, вай везвеш дар армрестлинг оалача спорта дунен чемпион Тиймарзанаькъан ИбрахӀим, иштта цу йоккхача яхьашка котваьнна дото призер Гаьгенаькъан Мухьмад-Амин. Вай иштта ба дзюдо Европа Хьалхален, дунен чемпионаш; дото, борза совгӀаташ даьхараш. Шиъ эллиной-румий латарах котваьннав, Россе Хьалхале дӀахьош. Республике дика дегӀадоагӀаш латт деррига спорта тайпаш, дӀадахача шерашка вайцига хьалъяьй массехк физкультурно-унахцӀенон комплекс. Тхо кхы а лаьрхӀа да, Российски Федераце спорта Министерствос новкъостал лоаттадеш хиларах, Мужечарча спортивни-унахцӀенон комплексе хьатӀадоагӀача шера модульни зал хьалъе. Цул совгӀа, итт футбола майда-из лоархӀаме да берашта, цар каст-каста дӀаболабу никъ футболацара.

Со-се а хиннав массаза футболах йолча республикан чемпионаташка дакъа лоацаш, кхы а эллиной-румий латар ӏомадаьд, цӀихеза тренер Белхарой Асхьаб волча. Шеко а йоацаш, унахцӀена къам да - унахцӀена тӀехье яле; чӀоагӀа, къона тӀехье. ГӏалгӀай массахана а хиннаб; спорте дакъа лоацараш, вай даьй хиннаб спортивни кепара дегӀамаш долаш, маьженаш йолаш, кадай, низ болаш, сиха.

Спорт а физически культура а дегӀайоалаяра, оаха юкъедоах бюджетера ахчаш санна кхыдола хьалаш а. Цу гӀулакха дика новкъостал лоаттаду вай мехкахоша-бизнесменаша. Цар вӀалла а кходиц цу даькъ тӀа дӀадодаш дар. Цунца дувзаденна белгалве лов сона Йовлой Сулумбика Мухьмад-Ӏаьла, цо доккха новкъостал лоаттаду «Чингиз» спортивни клуба. Иштта вай мехкахочо Харсенаькъан Ӏалихана дӀахьош бар боккха болх ба, вай спортсменашта новкъостал деш. Из вице-президент ва РФ спортивни латара Федераце. Уж санна бола нах дукха ба, царна дег чура езаш а лоархӀаш а я спорт, цар беш бола болх эшаш ба вай юкъарча толамашта. Республикан Паччахьалкхен цӀерагӀа, сайгара къаьстта ала лов царна доккха баркал. Со тешаш ва кхыбола вай мехкахой а цу гӏулакха юкъебаргхиларах, шоай йолаш йолча таронца, шоашкара дакъа юкъедара, вай хьамсара ГӏалгӀайче, беррига мохк дегӀабоалабара.

- Мухьмад, баркал хилда тхоца къамаьл хиларах. Атта боацача балха бехктокхаме декхараш кхоачашде низ кхоачалба Хьа.

Хоам:

Йовлой Мусай Мухьмад ваьв 1987 шера, маьтсела бетта.

Цо яьккхай ГӏалгӀай паччахьалкхен университет - «Юриспруденци».

2005 шера тов бетта денз 2007 шера кӀимарса беттага кхаччалца, болх баьб республикан Арбитражни суде.

2007 шера-ГӏалгӀайче гӀолла йолча суда пирстопий Федеральни гӏулакха Урхаллене.

2013 шера ГӏалгӀай Республике гӀолла йолча суда пирстопий Федеральни гӏулакха Урхаллен кулгалхочун гӀонча хул.

2020 шера, ГӏалгӀайчен кулгалхочун Келаматанаькъан Махьмуд-Ӏаьлан Амарах чӀоагӀваьв ГӏалгӀай Республикан Ӏалама тароний, экологе министра дарже.

2021 шера оагӀой бетта 31-ча дийнахьа из хьожавир ГӏалгӀай Республикан Паччахьалкхен Председатела хьалхарча гӀончалла.