Саготон а барткхетара а сахьат
Бейна турпалхой дагалаьцар мехка
Массанега гӀайгӀа, сагото кхоачаш долча дийнахьа, вай дагалоац Даьхе бахьан долаш духьаллаьттараш, яхь ца йохкаш чакхбаьннараш. Вай къамо лайна хала ханаш, чоалханеча деной къизал хьалхаотт вайна цу дийнахьа. ТӀема аренашка лийгараш, цхьацца довнашта, тӀемашта юкъе вахар хаьдараш дагабох. Сийлахь-боккхача Даьймехка тӀем тӀара цӀабахка ираз цахиннараш бицбе бокъо яц вай, тайп-тайпарча ханашка тӀагӀерташ вола моастагӀа юхатохаш лаьттараш вай массане дегашка бовзаш, безаш хила беза. ХӀара денна кхоачашдеш дола гӀулакхаш юстартетта, вахара деной уйла е езаш, вахарера эггара лоархӀамегӀдараш малагӀаш да ший сакхетам чу кердадаккха дезаш ди да из. МагӀалбикерча культуран двореце, Вежарий-Юртарча культуран цӀагӀа дӀайихьар « ГӀайгӀо сатем оттабаь, Ӏочубахар корта» яха кхетаче- исторически сайре. Цул тӀехьагӀа, Сийлахь-боккхача Даьймехка тӀем тӀа лийгарашта оттадаь сийленг долча бахар уж, Даьхен эздий къонгаш дагалаца, цига дӀайихьар митинг. Наьха маьрша вахар толхадеш цӀаьхха чугӀерта, дунен да хила гӀерташ тӀом беш хинна бӀеха фашист ше бенача наькъах дехкевоаккхаш, лирача духьаленца эккхавеш лаьтта бӀухой дагалаьцар укхаза. «Дагалоаттама кӀерам» сега дӀайихьар митинг. Таханара маьрша денош оттийта гӀерташ, фашиста наькъаш тедаш, гитлер яхача моастагӀчо говза вӀашагӀъелла операци, «пархх», аьнна, йохаеш; духьаллаьттаб вай къонгаш.
«ТӀема денош мел хала хиннад массахана дӀадувцаш, кхее еза вай таханара тӀехье. ТӀема унзарча суртах вайга дукха дийцад, котало гаргайоалаеш лаьттача деналах бизза хиннача вай бӀухоша. Из деррига истореца Ӏодижад, цӀаккха дӀадовргдоацаш. МагӀалбикера бахархой гулбеннабар тахан из деррига дагалаца, шоай ураотташ латтача тӀехьен из хьалхадаккха, дагадохийта. Вайна цӀаккха а дицдала йиш йоацаш дӀаьхий, доккха, хала тӀема истори да хӀара бӀухочун», - дийцар «Сердало» газетага МагӀалбика кхален культуран Двореца кулгалхочун гӀонча волча Пхьугой Альберта.
«Дагалоаттама кӀерам» яха ерригача Россе болам хьаллаьцар Алхастерча культуран цӀагӀарча болхлоша. Маьрша вахар бахьан долаш, лийгараш дагалаьцар цар. «Дагалоаттама кӀерам» яха болам, берригаш вӀашкаозаш, из хало вайга массанега кхоача цхьа хало йолга белгалдеш ба. Тахан хьалкхувш латтача тӀехьенна уж хӀамаш хьалхадаха, шоай Даьхе езаш, цун сий деш уж ураоттабе эш иштта йола кхетаченаш. БоккхагӀчар зӀамагӀчарга дӀадувцаш, лорадеш дӀадахьа дезаш да вай тӀема истори; къаман денал долча къонгаша цу юкъе вай дӀадовзийтар, турпалал хьокхар», - дийцар тхога Алхастерча культуран цӀенна кулгал деча Боканаькъан Заретхана.
Дола-Коарча культуран цӀагӀа дӀайихьар «ДагадоагӀа, доаккхал ду оаха шух» яха исторически сайре. Кхетаче дӀахьош хиннача Бохтаранаькъан Иманас берашта дийцар, 1941-ча шерарча ахкан хьалхарча бетта 22-ча дийнахьа моастагӀа чугӀортарах. Цо белгалдир, деррига адам мерзача набарах доаллача хана, из хьалхара еррига хало советски анзораша шоашта хьатӀаийцалга. ТӀема истореш довзаш ха дӀайихьар бераша. Къаьстта йоккха терко тӀаяхийтар Москве лаьттача тӀема исторена, вермахта эскара вӀалла цаметтар духьалдоаккхаш хиннача, иштта фашиста еррига уйлаш, лерхӀамаш дохадеш хиннача Сталинградерча, Курскерча тӀема деношта. Немций наькъаш тедаш, уж есаралла кхувлаш, деррига хьадувцийташ лийннача майрача партизанех дийцар къонача тӀехьенна. «ДӀаяха ханаш дагалоаттаяр» яха книжкай гойтам кийчбаьбар библиотека болхлоша. Сийлахь-боккхача Даьймехка тӀема деноех дувцаш дола книжкаш гулдаьдар гойтаме, иштта тӀема аренашка фашист цецвоаккхаш майрал, денал гойташ лаьттача бӀухоех дийцар цига. «Кхувш латта къона тӀехье тӀема истори довзаш, цу хӀаман лерхӀам бе ховргдолаш Ӏомае еза вай», - аьлар Дола-Коарча культуран цӀенна кулгал деча Алерой Билала. Вай лаьтташкара моастагӀа аравоаккхаш, ше тӀаденача Ӏазапах из дехкевоаккхаш, советски бӀухоша боккха низ Ӏобиллаб. Валар яхача дешо юха ца боахаш, къиза тохаш эккхаваьв цар фашист.
Ди хьалха Дола-Коарча культуран цӀагӀа дӀайихьар «Берригаш а, цӀераш йоахаш, дагалоац вай» яха, 2004-ча шерарча ахкан хьалхарча бетта 21-ча, 22-ча деношка моастагӀаша боабаь МВД болхлой дагалоацаш йола кхетаче. Цу бийсан моастагӀий тоабаша шоай балха декхараш кхоачашдеш лаьтта Ӏаьдала болхлой боабир. Зуламхой кулгех велар 100 совгӀа дикагӀа вола Ӏаьдала болхло. Цар лаьрхӀа хинна бӀеха гӀулакх, кхы дӀахо чакх ца доалаш, дисар вай мехкахой деналца духьалъоттарах. Бохтаранаькъан Иманас берашта дийцар хӀара гӀалгӀай къаман цӀагӀа хало яхьаш енача цу бийсах, деналца духьаллаьттача Ӏаьдала болхлоех. «Дагалоаттам ханал чӀоагӀагӀа ба» яха гойтам бар юртарча библиотеке хьабийлла. Кхувш латтарашта хьалхадаьккхар, ший Даьхе езаш, цун сий, яхь лораеш вахар мел лоархӀаме да, из тхьовра денз вай къамо хьадахьаш Ӏадат долга.
Юкъерча Ачалкхерча культуран цӀагӀа дӀайихьар «Массахана - дегашка» яха кхетаче. Мохк халчаэттача цу Ӏаьржача денна хетаяь яр из. Театральни, вокальни кружокашкара доакъашхой бар цу юкъе дакъа лоацаш хиннараш. Боккха тӀом тӀабенача хана хинначох дувцаш вар цига юртара къоано Тоачанаькъан Исраила Гирихан. ТӀема деноех дувцаш, гулбеннарий бӀаргашка хий оттадир цо. Гирихана гулбеннарашта дийцар, тӀом хьайнаб яха дош хезача хана шоай юрта эттачох. Деналца, майралца моастагӀа вохаве ураийттача юртахоех дийцар цо, гитлера бӀухой наькъаш тедаш, Кавказера цун лар хоадае гӀерташ; зӀамига, воккха ва аьнна доацаш; вай бӀухошта гӀо де айттар уж. Боккхача тӀема юкъе фашист вохавеш, чакхбаьннарий цӀераш яьхар цо, коталон ди гаргадоаладе гӀерташ лаьтта вай къаман нах цунна дика бовзар. Уж нах вай дегашка массахана баха безаш ба! Цар цӀераш, цар хьабена ла ма могга хала хинна тӀема никъ бовзаш хила беза вай къонабараш.
Юкъерча Ачалкхерча культуран цӀагӀа дӀайихьар иштта «Массахана дагалаттаргба мехкара маьрша вахар лорадеш лаьтта МВД болхлой» яха кхетаче. Культуран цӀен болхло йолча Дзаьзганаькъан Ӏайнас берашта дийцар, бӀехача зуламхочо Басаев Шамалас кулгал деш, дӀайихьача операце вай къаман мел доккха Ӏазап тӀадера. ЦӀаккха а дицдала йиш ярех дац из хӀама. Маьршача болхлошта тӀакхийдараш бекхам боацаш бусаргбац! Ӏаьдала болхлой гӀирс тӀабийха, наькъашкара машинаш сецаеш, МВД болхло мел вола саг вувш лаьттар уж бӀеха нах. Наьсарерча РОВД, МВД, погранотрядаш йолча чуетташ, ГИБДД посташ йохаеш, доккха зулам доаржадир цу бӀехача адамаша. Республикерча МВД моттигера герз юхадетташ, гӀишлон чурча герза тӀакхача гӀийрта зуламхой хьачу ца буташ, царна духьала низ оттабаь лаьттар 18 милиционер, иштта духьале лоаттайир погранотряда доакъашхоша. СИЗО чубаьхкараш арабаха аьттув баланзар террористий. Йоккха хало текхар цу бус, дукха эздий болхлой байра, бакъда зуламхошта хийттар чакхдалийтанзар цар. Таханарча деноша хьагойт вай дегашта, маьршача вахара мел боккха, хам баь варгвоаца мах ба. Цудухьа, иштта дола зулам кхы оттаргдоацаш бола никъ лелабе беза вай массане, Даьхен моттиг лораеш, зуламхой наькъаш тедаш, цар лар йоаеш даха деза вай. ТӀехьа тӀабоагӀарашта довза деза из деррига, шоашка кхаьчача дикан хам бе ховш ураоттабе беза вай уж. ЦӀаккха а ма отталда мехка хала, Ӏазапе денош!
