Цу даькъ тӀа керттера моттиг дӀалоац дезало - моллагӀча исторически заман ханашка сага вахар лоархӀаме хиларца.

Белгалду, «ДегӀаахар» яха къаман проект кхоачашъеш, ГӏалгӀайче 2019 шера денз 2004 шерга кхаччалца, дика толамаш даьхад деша даха ха йоацача берий моттигашка - итташ керда берий бешамаш хьалъяьй, боккхийча наьха йоакхо яьй, дукха дезал бола фусамаш хьаллаьцай, спортивни моттигаш дукхагӀа яьй, уж нахага дӀакхоачаш хургйола гӀулакхаш даьд.

Из деррига чулоацаш, Россе Президента Путин Владимира могаяь къаман проект кхоачашъеш, ГӏалгӀайченна хьахьожадир 8,9 млрд сом. Республикан Ӏаьдало цу юкъе йоагӀаш йола  структураш яхарах, цар болх дика вӀашагӀболларах массехк моттигера проект кхоачашъяьй.

Нах тахан а, дукха царна хьалха дӀабахараш санна, шоайла безаш, дезал хьакхоллаш, дика тӀехье кхееш, шоай вахара говзал тӀехьа тӀайоагӀача тӀехьенна дӀалуш, цар начӀал гучадоаккхаш, кхедеш баха безам болаш ба.

Из моллагӀча сага дезар а укх дунен тӀа леладеш дар а да. Нагахьа санна, цхьацца долча бахьанех, дезал шоайла дӀа-юха къасташ хуле, нах кӀезигагӀа хулаш бале - из моллагӀа долча къаман доккха во да. Нах тӀакхеташ, бебаш хилар- из боккъонца бакъдола Ӏаьдала балха тӀа лакха толамаш даьха хилар да. Из ишта а доацаш, кхыча беса дале;  цар вахара-экономически даькъа юкъе  кхоачамбоацараш хиннилга да.

Кхетаду вай, нагахьа санна халкъ дукхагӀа дегӀадоагӀаш хилар вайна дезе, цунга хьежжа дукхагӀа дола дешаш а хьашташ а кхоачашде дезаш хул. Сага чуваха фусам эш, хьабе болх беза, шийна ховш дар наха юкъе доаржаде таро еза, ший начӀал дlадовзийташ, эшарашца-дезарашца бувзабеннача кхоачамца хоттаенна ший таро тоаяр эш. Иштта ца хилча, цо саг йоалаергьяц, е цхьабараш маьре а гӀоргбац.

ГӏалгӀайчен дегӀаахара дош кхоачашдар юкъера хьаийцача,  сага эш болх,  массахана вахаш йола моттиг. Цу даькъ тӀа кхы а дукха къахьега дезаш да паччахьалкхен Ӏаьдал, юкъара болх бераш. Квартирашцара дош вай чоалхане латт, къаьстта таро йоацача нахаца, дукха дезал барашца дувзаденна.

Балха моттигаш ювца эттача, цу даькъ тӀара хьал  дикагӀа да. Хьабе болх ца хилар-м долаш да, дале а искусственни  интеллектах, таьрахьашца дегӀадарах дола массадолча вахара даькъ тӀара къамаьлаш вай дӀадоахе а, моллагӀа волча сага таро я  балха говзал юкъеяккха - тахан уж балха моттигашка дукха эшаш я. Хӏаьта болх болча алапи а да, ший доалахьара ахча долча, хьаделла йиш я цхьацца пайда бахьаш дола хӀама.

ЛоархӀаме да, ГӏалгӀайчен Ӏаьдало, цунна чудоагӀаш долча  боахамаша, гӀулакхаш тӀарча наха новкъостал деш хилар, дукха дезал болча фусамашта. Цул совгӀа, хоамий даькъ тӀа, кепайоазонгара вахара бувзамашка кхаччалца, юхаяьхкай могашалах дувцаш йола темаш. ДукхагӀа я кхетаченаш, боламаш, фильмаш, гойтамаш; цар дукхача къамех латтача российски юкъарлон Ӏадатех, мах барех дувц. Цу тайпарча кхоллама балхаша таханарча заман вахархо юхавоалаву цӀенача, хозача, дикача наьха гӀулакхех дизача дуненга.

Дӏадахача шера баьча хоамах, ГӏалгӀайче 8 эзар бер дир - цу тайпара хьокхам, кхы дукха башхало йоацаш, лаьттаб  укх тӀехаьарча кхаь шера. КӀаьнкаш дукхагӀа бу йиӀигел.

Бераш дара боарамга диллача, дика хургдар теркалдича, республикан экономически дегӀайоагӀаш йолча кхалешкара, е  предприятеш, урхалленаш кӀезига йолча моттигашкара хьал мишта латт. Кхыча оагӀорахьа хьежача, ГӏалгӀайче бераш дара хьал дикагӀа латт, нах дукхагӀа бахача моттигашка, цигара хьабайта хоам  а башхало йолаш хул.

Юкъара хьаийцача, бахархой тӀакхеташ  хилара хьал ГӏалгӀайче дика латт. Цу юкъе аргда вай, геттара нах тӀакхеташ хиларах вай кхера дезаш дац, хӀана аьлча из селлара сихача боараме хулаш дац.

Республико ший боарамагӀа кхоачашдеш да Россе президента Российски Федераце моттигашта хьалхашка оттадаь декхар - таханарча заман балха даькъ тӀа бераш дара хьал дегӀадоаладар, из дӀахо лорадар.

Ховш да, уж декхараш кхоачашдара унахцӀенон овсаре къахьегам хила безилга, спортаца дувзаденна физически культура хьалаш дегӀадоагӀаш, нийса вахара никъ лелабеш хила безилга. Цу тайпара болх дӀахьош ба: ГӏалгӀай Республикан Паччахьалкхено, депутатий корпусо, министерствоша, урхалленаша къахьег уж  декхараш кхоачашде гӀерташ.

Укхаза белгалъяккха лов цхьаькха оагӀув, дукха дезал бар - из ца хилча даргдоацаш чӀоагӀдаь закон дац, е хила кхелла дола хӀама а дац. Из  да шоай дезалера хьал, дезал кхебар, царна кхетам балар.

Экономически сихденнача хувцамашка хьежача, цӀаьхха хила мегаш да, бераш кӀезигагӀа дара йола  «мода» юкъейоалаш, оалаш ма хиллара, «шийна вахар духьа, къел а ца йоаржаеш».

Кхыча халкъашта, мехкашта юкъера, технологе дегӀаяра хьалаш дикагӀа долча, йоккхий таронаш йолча, шоашта ма хетта баха йиш йолаш нах болча  хьалаш тахан иштта да. Вайна дагадоагӀа из, арахьара бераш дарца дувзаденна хьал а, цар вахара никъ а хьаийца, вай мехка а дӀаболабеннабар «шоашта бахар» яхача наькъ тӀа баьнна дуккхабараш. Из лазар арахьара хьачудера цу ханашка. Цудухьа вай массахана дувца деза дезала юкъера хьал, цун мах бараш, вӀаший безаш, новкъостал деш, дезала йӀовхал йиц ца еш хиларах.

Хьамсарча мехка бахархой дукхагӀа хилийтара тӀехьа уйла еш, цар укх дунен тӀара ха йӀаьхагӀа хилийтара йоакхо еш, нийса кхетаде деза, малагӀча хьалашка  дешаргда, вахаргва саг, малагӀа кхоане цунга хьежаш я яхача дешай.  Къаман проекташ кхоачашъеш, федеральни центро вай говзанчашта боккха никъ хьабийллар хӀама довзара тӀехьа. Цул совгӀа, тӀеххьарча шерашка вай дукха начӀал дола кагирхой ба тайп-тайпарча къахьегама доакъош тӀа, цар хьагойт шоашта дукха хӀама довзаш хилар; хьалхале лелаю технологеш, балха говзал юкъеяхьаш. Цудухьа теша лов, вай республика хьатӀадоагӀача 10-15 шера дегӀаахара даькъ тӀа дика толам болаш хургья, аьнна.

Вай дувцар да, республикан вахара-экономически дегӀаахара хьалхарча аргӀагӀа де дезар.

Тохкамхоша яхачох, Россе бахача наьха дукхал хьаийцача, цхьа квадратни метр 9 сага кхоачаш я. Цу юкъе, вай хьамсара ГӏалгӀайче эггара кхотабенна нах бахаш йолча пхеннена юкъейоагӀаш я - цхьа квадратни метр 169 сагага кхоачаш. Из, ираза, Къулбехьен-Малхбоален Азе даькъ тӀара хьал дац, лерттӀа вахара хьалаш хьакхоллара, гӀишлош хьалъяра, салаӀара моттигаш вайцига кхоачам болаш я. Мишта хургда ГӀалгӀайчен вахар, нагахьа санна 2000000 саг вахаш хуле, из, бакъдар дийцача, кхыдола истори да - из тема массехк чоалханегӀа йола кеп езарашта йоагӀаш я.

Вайна дика ховш да, моллагӀча доазон тӀа нийса хьожаеш яц сага вахара йоагӀаш йола моттиг. Укхаза из дувзаденна да Ӏалама хьалашца, хин таронашца, энергеца, кхачанца, иштта кхыча дукхача бахьанашца. Таханарча заман хьалхашка, сага керттера терко тӀайохийт балха моттига, ахчанца пайда бе йиш хилара, вахара бувзама, кхы а дуккхачунна. Вайна дика хьалаш эш.

Из деррига дӀалоархӀаш да къаман проекташ кхоачашъярца, моттигерча программашца. Тахан хувцалуш йоагӀа ГӏалгӀайчен шахьараш, юртара доазонаш, цу тӀа дика вахара хьалаш хьакхоллаш латт. Из иштта хьадеш хиларо хьагойт вай кхоане тоалуш йоагӀаш хилар, болх бе а ваха а безам хургболаш, оалаш ма хиллара, «ше ваьча накъа а воалаш».

ДукхагӀа болча дезала юкъе шиъ е кхы дукхагӀа хьехархой, хьехамчаш, кхетам лураш ба. Уж ба да, нана, даь- да, даь-нана, даь-йиша, даь-воша. Нагахьа санна бераш фусаме дукха дале, гаргарча нахацара бувзам чӀоагӀа бале, цунна дика довзаш хул зӀамига волча хана денз гонахьардар. Цигара цун таро хул хьаькъал долаш, хӀамах кхеташ, къахьегама тӀера волаш хила.

ГӏалгӀайчен моллагӀа дезал вай хьаэце, уж бӀаьхий ба тайп-тайпарча профессешца, говзанчашца. Цхьан дезале хила йиш я историк, лор, лакха говзал йола лотор деш вола саг,  спорта мастер, агроном. Уж беррига дезал, шоай фусаме меттел, вай ерригача республиканна накъабоалаш хул тӀехьагӀа. Цу тайпара масалаш вай дукха а да.

Кхы а ала дезаш да цхьан хӀамах лаьца. Вай къам халонашта духьалъотта Ӏема да. Иштта да кхыдола къамаш а, нагахьа санна уж иштта децаре, цар дунен тӀара фу дӀахаьда а хургдар. Цу дешо, эггара халагӀча хана а, Далла ба хоастам, вай Ӏомаду вахар кхетаде, хургдолчун уйла е, халонаш лá, дезал кхебе. Уж хӀамаш вайна гуш а хиннад, вай уж иштта хьа а даьд, Ӏомадеш а хиннад.

Из дика оамал лорае еза моллагӀча хана, берий оазаш екаргйолаш вай шахьарий, юртий урамашка. Нагахьа санна массехк шу даьлча вай шозза дукхагӀа хуле, тӀаккха хьамсара мохк тоабе беза вай, дерригаш цу тӀа дахаргдолаш, воайла новкъа а доацаш, безаме а долаш.